Σημείωμα για το πλαίσιο της Εκπαίδευσης

 

T

ο θεσμικό πλαίσιο της Α/βάθμιας και Β/βάθμιας Εκπαίδευσης είναι- ίσως- το πλέον αντιπροσωπευτικό πεδίο αναφοράς, το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα (στο κοινωνικό τοπίο) όπου ο πολιτικός λόγος εκτυλίσσεται χειμαρρώδης , πανταχόθεν ∙ επειδή οι πάντες (λίγο -πολύ) θεωρούν ή/και νιώθουν ότι έχουν άποψη για όλα όσα διαδραματίζονται σ' αυτό το πεδίο.

 

Τούτο το γεγονός θα μπορούσε εύκολα να ερμηνευτεί ∙ αλλά όχι και να δικαιολογηθεί. Ιδίως όταν πρόκειται για εκφραστές του προοδευτικού πολιτικού λόγου που (εξ ορισμού) απαιτείται να είναι ακριβείς με την- περί της Εκπαίδευσης- φρασεολογία.

Για να γίνει σαφέστερη η θέση αυτή αξίζει η αναφορά σε δύο θεμελιακές έννοιες που (κατά τη γνώμη του γράφοντος) είναι κεντρικά σημεία αναφοράς για το πλαίσιο της Εκπαίδευσης: Την έννοια Λειτούργημα & την έννοια Επάγγελμα - ιδωμένες στο τοπίο της Α & Β/βάθμιας εκπαίδευσής μας.

Τα ουσιαστικά λειτουργικότητα & επαγγελματισμός, καθόσον συνδέονται άμεσα με τη θέση &τους ρόλους του Εκπαιδευτικού, κατατείνουν (έμμεσα & άμεσα) σε ένα δρών υποκείμενο: στον Εκπαιδευτικό. Με άλλα λόγια: « η ικανότητά του να επιτελεί μια λειτουργία- να υπηρετεί ένα σκοπό και η προσήλωσή του, η συνέπειά του στην άσκηση του επαγγέλματος» συνιστούν, αντίστοιχα, το περιεχόμενο τούτων των εννοιών-όπως αυτές κατανοούνται για τον Εκπαιδευτικό.

Σε αυτό όμως το σημείο τα πράγματα, μάλλον, περιπλέκονται.

Οι Εκπαιδευτικοί- στη χώρα μας- θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί, ασκούν Λειτούργημα ή Επάγγελμα; Είναι το ένα, το άλλο ή/& τα δύο ; Και ασφαλώς το άρρητο τούτο ερώτημα αφορά στο Εστί και όχι στο Δέον εστί ∙ δηλαδή στο πως είναι τα πράγματα κι όχι στο πως θα θέλαμε ή θα έπρεπε να είναι.

Ένα τέτοιο ερώτημα-το δίχως άλλο- έχει πολιτικό περιεχόμενο και η οποιαδήποτε απόπειρα απάντησής του (προφανώς μέσα από το πρίσμα ενός προοδευτικού πολιτικού λόγου) απαιτεί ως επί το πλείστον αφενός ακρίβεια κι αφετέρου αποστασιοποίηση από το ενδεχόμενο μιας συγκινησιακής λειτουργίας της γλώσσας- με όλα τα παρεπόμενά της.

Δοκιμάζοντας λοιπόν να απαντήσουμε θα πρέπει καταρχήν να σημειωθεί ότι ο Λειτουργός (με βάση την οπτική του Μ. Βέμπερ) αφορά σε κοινωνική θέση με συγκεκριμένους ρόλους που : απολαμβάνει αυτονομία, στοχεύει στο γενικό καλό, έχει υλικές/ηθικές απολαβές (ως αποζημίωση για το έργο του). Στις σύγχρονες νεωτερικές κοινωνίες οι Λειτουργοί ορίζονται και από την (εκάστοτε) νομοθεσία-όπως λόγου χάριν- και στο Σύνταγμά μας όπου ως Λειτουργοί λογίζονται οι Βουλευτές , οι Δικαστικοί και οι Πανεπιστημιακοί (άρθρα 63,88,16 αντίστοιχα). Στους Εκπαιδευτικούς δεν αποδίδεται η συγκεκριμένη ιδιότητα.

Πέρα λοιπόν από το πώς θεωρούν εαυτούς ή το πως νιώθουν ή/και το πώς αυτοαποκαλούνται οι Εκπαιδευτικοί –νομικά- δεν είναι Λειτουργοί. Κι αν τούτη η αποσαφήνιση θεωρείται απλώς τυπική κι όχι ουσιαστική, για το έργο των Εκπαιδευτικών , τότε ακόμη χειρότερα ! Επειδή αυτή η σύγχυση περί του έργου των Εκπαιδευτικών δυσχεραίνει και την κατανόηση των εννοιών Επάγγελμα και Επαγγελματίες - οι οποίες είναι κρίσιμες (για μια νηφάλια θέαση του εκπαιδευτικού τοπίου) και γι αυτό ακριβώς αξίζει να αναλυθούν διεξοδικότερα.

Τα επαγγέλματα (με βάση τους Λ. Βιλέσκι και Ι. Γκούντ) χρειάζονται ορισμένες προϋποθέσεις για να λογίζονται πλήρη. Πρέπει τα μέλη τους: να έχουν αναγνωρισμένη τριτοβάθμια εκπαίδευση, να έχουν σωματεία ή ενώσεις, να έχουν εσωτερικό κώδικα ηθικής/δεοντολογίας & να 'ναι πλήρους απασχόλησης.

Όπου λοιπόν ασκούνται έτσι τα πλήρη ή ολοκληρωμένα επαγγέλματα οι εκφραστές τους νοούνται ως Επαγγελματίες και αντιμετωπίζονται αναλόγως . Η μνεία (στη σπουδαιότητα του επαγγέλματός τους) επιβεβαιώνεται, επιπρόσθετα, κι από το ότι συστήνοντας επιστημονικές ενώσεις ή/και σωματεία αποβλέπουν-τελικά- στο κοινό συμφέρον ∙ γεγονός που προβάλλεται και γίνεται σεβαστό από την κοινή γνώμη.

Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι οι Εκπαιδευτικοί είναι de facto Επαγγελματίες. Είναι όμως έτσι τα πράγματα ; Με γνώμονα τη θεωρητική οπτική (του Α. Ετζιόνι ή/και του Μ. Ντεμπίς) οι Εκπαιδευτικοί συνιστούν : ΗμιΕπάγγελμα καθόσον δεν πληρούν όλες τις προϋποθέσεις για να λογίζονται ως μέλη ενός πλήρους ή ολοκληρωμένου επαγγέλματος. Θα μπορούσε , μάλιστα, να διατυπωθεί-διασκευασμένη- ως εξής αυτή η θέση:

Οι Εκπαιδευτικοί ασκούν ένα αμφισβητούμενο λειτούργημα και δρουν στο πλαίσιο ενός ημιεπαγγέλματος, με βάση τη θεωρητική πρόσληψη της κοινωνικής θέσης και των ρόλων τους.

Ο καθένας θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι τούτη η θεωρητική προσέγγιση, για τους Εκπαιδευτικούς, είναι μια μόνο εκδοχή κι όχι η μοναδική ή/και όχι η πιο επαρκής. Ο καθένας, επίσης, θα μπορούσε να διαφωνήσει με τέτοιες εκτιμήσεις και να προβάλλει άλλες ∙ θα μπορούσε, τέλος , και να αδιαφορήσει. Δεν θα μπορούσε όμως (και δεν θα έπρεπε) να αρνηθεί την αξία του βασικού ερωτήματός μας προβάλλοντας συναισθηματικού τύπου εν-στάσεις για το ζήτημα. Οι στάσεις είναι εσωτερικές θέσεις που-παρόλη την ισχύ τους-δεν είναι διόλου ασφαλή ή έγκυρα μέσα για την εξαγωγή συμπερασμάτων ∙ πόσο μάλλον για τη διατύπωση απόψεων στο πλαίσιο ενός προοδευτικού πολιτικού λόγου. Υπάρχουν λοιπόν λόγοι που επιβάλλουν την περίσκεψη σε ό, τι αφορά στο ερώτημα που (θα έπρεπε να) απασχολεί το σύνολο των Εκπαιδευτικών ∙ επειδή η εξέταση των προϋποθέσεων που τίθενται (θεωρητικά) για τα λεγόμενα πλήρη ή ολοκληρωμένα επαγγέλματα καταδεικνύει, όντως, ιδιαιτερότητες σχετικά με την κατηγορία των Εκπαιδευτικών- ιδίως στη χώρα μας.

Η βασική ιδιαιτερότητα είναι ότι οι Εκπαιδευτικοί μας - ως κοινωνική κατηγορία- αναπτύσσουν (κυρίως) συνδικαλιστικές πρακτικές οι οποίες είναι «ενέργειες για την υπεράσπιση συμφερόντων». Οι συνδικαλιστικές πρακτικές είναι φυσικά καθόλα νόμιμες κι απαραίτητες – αλλά, μάλλον, ορίζουν τους Εκπαιδευτικούς ως μια επαγγελματική οργάνωση κι όχι ως ένα ολοκληρωμένο Επάγγελμα (ή πόσο μάλλον ως Λειτούργημα). Παράλληλα δύσκολα θα συμφωνούσε κάποιος ότι υφίσταται και λειτουργεί ένας σαφώς οριοθετημένος αλλά και καθολικά δεσμευτικός κώδικας δεοντολογίας για τα μέλη του κλάδου. Τα ιδιαίτερα τούτα συστατικά προφανώς δεν ακυρώνουν το έργο των Εκπαιδευτικών μας ∙ είναι ωστόσο ενδεικτικά τεκμήρια της ημιεπαγγελματικής κατάστασης που διέπει σύνολο τον κλάδο ( με γνώμονα τις σχετικές θεωρίες).

Από την άλλη πλευρά βέβαια ( και σ' αυτό συνηγορεί και η θεωρητική οπτική) οι Εκπαιδευτικοί μας αναπτύσσουν (πλέον) μια σαφή «τάση επαγγελματοποίησης». Οι διεκδικήσεις και οι ποικίλες δραστηριότητές τους δηλαδή φαίνεται ότι συντείνουν (έκδηλα ή άδηλα) στην βαθμιαία επαγγελματοποίηση ∙ στην μεταρσίωσή τους σε ένα ολοκληρωμένο Επάγγελμα - με όλα όσα σημαίνει κάτι τέτοιο. Ωστόσο ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, δύσβατος και αμφιβόλου κατάληξης ∙ κι εδώ ακριβώς υπεισέρχεται το πολιτικό στοιχείο.

Η πολιτική ματιά στα δεδομένα και ο προοδευτικός πολιτικός λόγος επιβάλλεται να έρθουν στο προσκήνιο ∙ και με σαφήνεια να εκφραστούν (έγκαιρα) έγκυρες θέσεις γι' αυτό το ζήτημα. Κοντολογίς, αξίζει να αποσαφηνιστούν-καταρχήν- τα εξής:

-Το πρόταγμα του λειτουργήματος έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί;

-Η προοπτική για ένα πλήρες - ολοκληρωμένο επάγγελμα είναι επαρκώς επεξεργασμένη ώστε να αποτιμηθεί, με βαθύ κριτικό πνεύμα, και να προβληθεί ως καίριο αίτημα του κλάδου ;

-Είναι έτοιμοι άπαντες να προβούν (και) σε αυτοκριτική, σε ό, τι αφορά τη διαδρομή του κλάδου, προκειμένου να θεαθεί εκ νέου η κοινωνική διάσταση των Εκπαιδευτικών- σε συνάρτηση όμως και με τα δύο παραπάνω ερωτήματα ; Ή θα εξακολουθήσουν οι παλινωδίες και οι γενικολογίες που αποπροσανατολίζουν;

Το ζήτημα είναι, συνεπώς, να ειδωθούν & να ειπωθούν τα πράγματα χωρίς «στρογγυλέματα» και «εξωραϊσμούς». Να ανασυρθούν και να αποτιναχθούν όλα τα κακώς κείμενα που ρίζωσαν απ' τη μεταπολιτευτική περίοδο και εκτεινόμενα ως τις μέρες μας ευνόησαν την απαξίωση των Εκπαιδευτικών στη χώρα μας ∙ τόσο στο οικονομικό όσο και στο κοινωνικό /πολιτισμικό πεδίο αναφοράς.

Ας είμαστε, πια, ξεκάθαροι ∙ το «θολό» εκπαιδευτικό τοπίο μπορεί να εξυπηρετεί πρόσωπα- φορείς- μηχανισμούς και να βολεύει στην άσκηση της πενιχρής εκπαιδευτικής πολιτικής. Σε καμία όμως περίπτωση δεν συντείνει στην αναβάθμιση του θεσμού της εκπαίδευσης (και όσων την υπηρετούν) και φυσικά δεν συμβάλλει στην ανύψωση της Παιδείας. Γι αυτό και είναι επιτακτική ανάγκη να δράσουν, χωρίς αναβολή, οι ίδιοι οι Εκπαιδευτικοί για «τα του οίκου τους» - προλαβαίνοντας τις εξελίξεις... Και ο νοών νοείτω !

Σπ. Α. Γεωργίου