Εσωτερικός τουρισμός

T

ώρα που οι φτωχοί δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, εργαζόμενοι και συνταξιούχοι, γίνονται φτωχότεροι, ήταν αναμενόμενο να υποστεί αισθητή μείωση και ο εσωτερικός «τουρισμός». Αν συνυπολογισθεί η εμφανής αύξηση του τιμαρίθμου και η έμμεση φορολογία που πλήττει καίρια τα χαμηλά εισοδήματα, καθώς και η απόδειξη των εισιτηρίων έχει εξαιρεθεί από το αφορολόγητο όριο των εισοδημάτων, καθίσταται προφανές τι σημαίνει ένα οικογενειακό ταξίδι σε μια τέτοια δυσχείμερη πραγματικότητα.

Σε κάθε περίπτωση, όσο σφιχτή κι αν είναι η τσέπη μας, τα ερεθίσματα για έναν εναλλακτικό προβληματισμό θα μπορούσαν να δοθούν και σ' ένα δεύτερο «σπίτι»: σ' έναν χώρο μακριά από το καθημερινό πεδίο της εργασίας και συνάμα αρκετά κοντά στην οικογενειακή θαλπωρή και τις εγγενείς της φαντασιακές παραστάσεις. Μια μαθητεία στο «ταξιδεύειν» σημαίνει τη δυνατότητα να διπλασιάζεις τον κόσμο: πέρα απ' αυτόν που σε καθηλώνει στις ανάγκες και τους καταναγκασμούς του επιούσιου, διανοίγεται ένας δεύτερος που μπορεί να φέρει και τη σφραγίδα σου ή έστω την αγρύπνια σου.

Η «αναψυχή», σ' αυτήν την περίπτωση, δεν εξαντλείται στην αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης του ανθρώπου και, πολύ περισσότερο, δεν υποτάσσεται στην αναγκαιότητα του εργάσιμου χρόνου που προφανώς τη χρηματοδοτεί και την ενθαρρύνει. Είναι, επίσης, αντιληπτή η πολυσχιδής σήμερα εκμετάλλευση του «ελεύθερου χρόνου» στους κόλπους μιας «μαζικής κουλτούρας» που εμπορευματοποιεί ό,τι θα μπορούσε να αποτελεί αξία χρήσης και επομένως το μετατρέπει σε ανταλλακτική αξία. Η απάντηση στη γενικευόμενη τάση υπαγωγής του στον εργάσιμο χρόνο, μολονότι συχνά ελλιπής και αποσπασματική, θα μπορούσε να συνδέεται με τα στοιχεία μιας νέας ευαισθησίας που συνάγεται από νέες μορφές συλλογικότητας, μέσα σε «στέκια» αναψυχής που θα τείνουν να καταστούν εστίες πολιτικής παιδείας και κοινωνικών αντισωμάτων.

Ας δούμε από κοντά ένα νηολόγιο. Με τον ποιητή παρέα, μπορείς να καταπλεύσεις στη Σέριφο. Ο Μικρός ναυτίλος, που αποφαίνεται ότι «πλοίο διαρκείας η χώρα μου», επιχειρεί να διακρίνει γιατί το «ένα νησί χωρίζεται σε δύο ή τρία», με την υπόσχεση να μας υποδείξει πώς συντελείται η «διαρκής ανατροπή κάθε χρηστικής αντίληψης για τη φύση του υλικού κόσμου». Κι εκεί που αντιστέκεσαι σε έναν τέτοιο ποιητικό νατουραλισμό από την ανάποδη, έρχεται ο ίδιος ο ποιητής και από τη «γέφυρα ενός πλοίου» σου δείχνει, νοτιοανατολικότερα, τη Μήλο, την Κίμωλο, τη Φολέγανδρο, την Ίο και την «κόρη Θηρασία». Μάλιστα, με «ασβέστη και με θάλασσα» της σιγομιλάει: «Θα σου προσφέρω μια ζωή (τη ζωή που δεν αξιώθηκα) χωρίς αστυνόμους, χωρίς φακέλους, χωρίς κελιά. Μόνο μ' ένα λευκό πουλί πάνω από το κεφάλι σου». Ό,τι δηλαδή δεν πρόλαβαν να ονειρευθούν όσοι μετείχαν στην αιματηρή απεργία των μεταλλωρύχων της Σερίφου (Αύγουστος 1916), με τους τέσσερις νεκρούς από βόλι των «βασιλικών χωροφυλάκων» στο Μεγάλο Λειβάδι.

Ένας άλλος τρόπος «ταξιδιού» είναι να βρεις την αντοχή να παρακολουθήσεις το «Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ με θέματα Υγείας», που πραγματοποιήθηκε για δεύτερη χρονιά στην Κω. Για παράδειγμα, ό,τι αφορά τα μεταλλαγμένα προϊόντα, την ικανότητα της μνήμης, την αγάπη της προσφοράς, τους νέους στην ψυχή, την αποξένωση και τον Ιπποκράτη στην Ολυμπία. Μόνο που στο ίδιο αυτό νησί δεν ξεδίνεις αποκλειστικά με το έργο «Λέσχη Χορού της Άιντα» («Ida's Dance Club»), με το διαγωνισμό χορού ζευγαριών να στρέφεται εναντίον κάθε «αντιξοότητας». Γιατί έχεις τη δυνατότητα να λάβεις μέρος στη «Λέσχη Ανάγνωσης Κω», που δραστηριοποιήθηκε με επιτυχία εδώ και τρία χρόνια, με τη ριζοσπαστική πρωτοβουλία μιας γυναικοπαρέας που δεν αποκλείει κανέναν. Ακόμη κι αν ειπωθεί ότι διαδέχθηκε το «Σύνδεσμο Πολιτικού και Κοινωνικού Διαλόγου», δακτυλοδεικτεί ευκρινέστερα πώς η εξοντωτική διαμάχη σχημάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης, τα οποία όμως προέρχονται από τους ίδιους πολιτικούς χώρους, δεν μπορούν να συγκαλύψουν ό,τι διενεργείται στην κεντρική πολιτική σκηνή και προφανώς αφορά όλη την επικράτεια, ιδίως τη νησιωτική.

Κάθε απόπειρα κατανόησης ενός κειμένου εγκλείει απελευθερωτικές δυνατότητες. Και το πιο ουσιαστικό: αυτή την απελευθερωτική έλξη τη συναντάς διαυγέστερα και αμεσότερα, όταν έχεις αποσείσει τα δεσμευτικά πρότυπα, την υστερόβουλη τακτική, το πολιτικό κόστος και ό,τι άλλο συνοδεύει τους δυσπρόσιτους «custodes sacrorum». Μόνο που το «διαβιβάζω» απλουστεύεται σε «διαβάζω», ακόμη και στην περίπτωση που κάποιος «διαβάζει βουλωμένο γράμμα», με κύριο νοηματικό πυρήνα το «μεταφέρειν» ή «μεταδίδειν». Η «ανάγνωση», λοιπόν, ως «υπηρεσία διαβιβάσεων» του ιστορικού ως κοινωνικού όντος, τόσο παλαιότερα όσο και σήμερα με την ηλεκτρονική σκευή της σηματοδοσίας. «Διαβίβαση» νοημάτων επιχειρεί ο καθένας μας και συνάμα δέχεται «μηνύματα» και κάθε είδους συμβολικά αγαθά.

Σ' ένα τέτοιο «ταξίδι» υπονοείται η διαρκής εναλλαγή ρόλων. Όταν δηλαδή διδασκόμενοι καταλαμβάνουν επάξια τη θέση των διδασκόντων και τους ξεπερνούν. Έτσι μπορούν να περιορίσουν δραστικά την εξουσιαστική πλευρά των θεσμών μαθητείας, χωρίς ποτέ να την εξαφανίζουν, ακόμη κι αν υφίστανται αγωγή «υπνοπαιδείας», απ' όποια πλευρά κι αν σταθεί κανείς. Συναφώς, ενδέχεται να πολλαπλασιάζονται τα απρόοπτα που διαφεύγουν από την κανονι(στι)κότητα των λειτουργιών αυτής της μαθητείας. Προφανώς, εδώ και δεκαετίες, οι θεσμοί δημοσιότητας, «συμβατικοί» ή «εικονικοί», υπερβαίνουν κατά πολύ τα όρια της σχολικής σφαίρας, άσχετα αν ο τωρινός μας «σχολαστικισμός» κάποτε είναι προϊόν της «σχόλης» και όχι του «σχολείου».

Παναγιώτης Νούτσος

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Αυγή (26-12-2010). Στο KoSALive.gr αναδημοσιεύεται με άδεια του συγγραφέα.