Αναθεώρηση των Περιφερειακών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης για τις 12 Περιφέρειες της Χώρας
Από τη συνέντευξη του Αναπληρωτή Υπουργού ΠΕΚΑ, Ν.Σηφουνάκη:
Η ανάγκη διατύπωσης ενός σχεδίου για την ολοκληρωμένη και βιώσιμη ανάπτυξη του ελληνικού χώρου είναι, σήμερα, πιο επιτακτική από ποτέ.
Η δημιουργία συνθηκών ορθολογικής ανάπτυξης, η προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, η προστασία του περιβάλλοντος σε εποχή κλιματικής αλλαγής, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας είναι οι κοινοί στόχοι όλων.
Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι κλειδί για την ίδια την περαιτέρω αναπτυξιακή πορεία της χώρας σε περίοδο κρίσης, για τη διάθεση και την εξοικονόμηση των πόρων, για την προσέλκυση βιώσιμων επενδύσεων σε ορθολογικά και θεματικά προσδιορισμένους χώρους. Σαφώς ένας τέτοιος σχεδιασμός δεν είναι στατικός και δεν ολοκληρώνεται άπαξ. Είναι μια δυναμική διαδικασία που τροφοδοτείται, τροφοδοτεί και συντονίζει τομεακές πολιτικές - όπως είναι το περιβάλλον, η ενέργεια, ο τουρισμός, η βιομηχανία, οι μεταφορές, η αγροτική ανάπτυξη σε συνδυασμό με την προστασία της γεωργικής γης που απειλητικά δομείται.
Τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού συντάχθηκαν πριν από 8 χρόνια. Ο νόμος 2742/99 «Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αειφόρος Ανάπτυξη & άλλες διατάξεις» προέβλεπε τη σύνταξη εκθέσεων αξιολόγησης των Περιφερειακών ανά διετία. Κατά συνέπεια, είναι επιτακτική η ανάγκη αναθεώρησης των χωροταξικών πλαισίων καθώς θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και επιτάσσουν την προσαρμογή της αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής της χώρας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής συγκυρίας.
Για παράδειγμα, η ενσωμάτωση διεθνών και ευρωπαϊκών πολιτικών όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο του Συμβουλίου της Ευρώπης, το Πρωτόκολλο του Κιότο, η Σύμβαση του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα, η Απογραφή του 2011, καθώς και η νέα χωρική κλίμακα σχεδιασμού και αρμοδιοτήτων που δημιουργείται με τη μεταρρύθμιση του Καλλικράτη, είναι νέα δεδομένα που δίνουν επιπλέον κατευθύνσεις στα Εθνικά και στα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια. Έτσι λοιπόν, θα πρέπει να αξιολογηθούν και να αναθεωρηθούν, κατά περίπτωση, και τα εγκεκριμένα Χωροταξικά Πλαίσια εθνικού επιπέδου, δηλαδή το Γενικό Πλαίσιο και τα Ειδικά Πλαίσια για τον Τουρισμό, τη Βιομηχανία και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) κα.
Υπό αυτό το πρίσμα, προκηρύξαμε την έναρξη των διαδικασιών αξιολόγησης και αναθεώρησης των Περιφερειακών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις 12 Περιφέρειες της χώρας που ήταν, άλλωστε, και προγραμματική μας δέσμευση.
Η αναθεώρηση των Περιφερειακών Πλαισίων έχει τέσσερις βασικούς στόχους. Ο πρώτος στόχος επιβάλλεται από την ίδια την περιφερειακή πολιτική της Ένωσης και αφορά στην εξάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών και στην ενίσχυση της εσωτερικής, σε κάθε περιφέρεια, συνοχής.
Ο δεύτερος στόχος συνδέεται με την περαιτέρω θωράκιση της μεταρρύθμισης του Καλλικράτη: πρέπει να δώσουμε τις κατευθύνσεις και όλα τα απαραίτητα εργαλεία στις τοπικές κοινότητες για να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες ανάπτυξης και να συμβάλουν, έτσι, στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Κατά συνέπεια, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην εξειδίκευση των κατευθύνσεων των Περιφερειακών Πλαισίων ώστε να υποστηριχθούν πιο αποτελεσματικά οι Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις και οι νέες Κρατικές Αποκεντρωμένες Διοικήσεις όταν θα καταρτίζουν τα μεσοπρόθεσμα αναπτυξιακά τους προγράμματα. Θα υπάρξει, επίσης, συνεργασία με τους Καλλικράτειους Δήμους ώστε να βοηθηθούν στο σχεδιασμό της χωρικής ανάπτυξης που εμπίπτει στη δική τους αρμοδιότητα.
Τρίτος στόχος είναι να υπάρξει συμπληρωματικότητα των μέσων και των πολιτικών παρεμβάσεων, καθώς και μεγαλύτερη συνέργια των εκτελούμενων έργων και των προγραμμάτων με αναπτυξιακό χαρακτήρα.
Ο τέταρτος στόχος απαντά στην ανάγκη να δοθεί επικαιροποιημένη κατεύθυνση στο υποκείμενο επίπεδο σχεδιασμού, δηλαδή στα Ρυθμιστικά Σχέδια (εκτός του ΡΣ της Αθήνας που ενέχει ισχύ Περιφερειακού Πλαισίου), στα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια, στις ζώνες οικιστικού ελέγχου κ.λ.π.
Η αναθεώρηση των Περιφερειακών Πλαισίων θα καταλήξει στη διατύπωση συγκεκριμένων χωρικών και τομεακών προτάσεων που θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα της κάθε περιφέρειας αποφεύγοντας, με αυτόν τον τρόπο, αοριστολογίες και ευχολόγια.
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να σας δώσω ένα παράδειγμα αναθεώρησης περιφερειακού πλαισίου έχοντας ως υπόδειγμα τους υπό αναθεώρηση χωροταξικούς χάρτες των Ιονίων Νήσων του 2003 :
Στο πρώτο στάδιο της αναθεώρησης εξετάζεται η θέση της περιφέρειας στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο υπό το πρίσμα των ροών ανάπτυξης όλων των περιφερειών της ΕΕ (χάρτης 1). Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει την εξέταση της θέσης της περιφέρειας στο βαλκανικό χώρο και των τρόπων διασύνδεσής της με τα Βαλκάνια και την ΕΕ. Εξετάζονται, π.χ. τα δίκτυα μεταφορών, οι πανευρωπαϊκοί χερσαίοι διάδρομοι, οι διεθνείς θαλάσσιοι διάδρομοι, οι πόλεις και οι περιοχές που αποτελούν τις πύλες εισόδου στην ΕΕ (χάρτης 2). Το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει τους κύριους και δευτερεύοντες άξονες ανάπτυξης του ελλαδικού χώρου και τους τρόπους ένταξης της περιφέρειας σε αυτόν : καταγράφονται τα μετρήσιμα οικονομικά στοιχεία - κατά κεφαλήν ΑΕΠ και ποσοστά ανεργίας- καθώς και τα βασικά στοιχεία για την εν δυνάμει ανάπτυξη της περιφέρειας όπως οι υποδομές - λιμάνια, αεροδρόμια κλ.π- τα αστικά κέντρα διεθνούς και διαπεριφερειακής ακτινοβολίας, η πολιτιστική κληρονομιά διεθνούς εμβέλειας (χάρτης 3). Στον χάρτη 4 απεικονίζονται οι μεταφορικές υποδομές των Ιονίων, αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηροδρομικό δίκτυο, οδικό δίκτυο με την Εγνατία, το 2003, να είναι ακόμη υπό κατασκευή. Ο χάρτης 5, τέλος, περιλαμβάνει το πρότυπο της χωρικής ανάπτυξης της περιφέρειας.
Αυτή είναι, συνοπτικά, η μέθοδος για την αναθεώρηση των Περιφερειακών Πλαισίων, η οποία είναι προσαρμοσμένη στην ιδιαιτερότητα της κάθε περιοχής και επιχειρεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων. Έτσι, λοιπόν, στην Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας - Θράκης, η αναθεώρηση του χωροταξικού πλαισίου θα συμβάλει στη βελτίωση της γενικότερης μεταναστευτικής πολιτικής της χώρας αφού θα υπάρξει ένας στρατηγικός σχεδιασμός για τους χώρους συγκέντρωσης των μεταναστών στα σύνορα. Εξάλλου, η Εγνατία Οδός - που έχει αλλάξει ριζικά το μεταφορικό χάρτη της περιοχής - απαιτεί μια αναθεώρηση της χωρικής πολιτικής.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή εκατέρωθεν της Εγνατίας, αλλά και άλλες περιοχές της χώρας, όπως τα Οινόφυτα ή η Ηλεία, είναι περιοχές που απαιτούν δυναμικές παρεμβάσεις συνδυασμένης χωρικής και οικονομικής ανάπτυξης. Για το λόγο αυτόν ενεργοποιείται ένα σημαντικό εργαλείο που παρέχει η νομοθεσία (2742/99) για τις Περιοχές Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (ΠΕΧΠ).
Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας στην οποία βρίσκεται ο διασυνοριακός υγροβιότοπος των Πρεσπών αντιμετωπίζει πρόβλημα απομόνωσης. Κατά συνέπεια, ο χωροταξικός σχεδιασμός αυτής της Περιφέρειας θα πρέπει να αναδείξει ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο που θα βασίζεται στο περιβάλλον και τη συμπληρωματικότητα (complementarity) που διέπει τα ευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών της περιοχής.
Όσον αφορά στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, μια σπουδαία περιφέρεια της χώρας, με μοναδικούς φυσικούς πόρους, που άλλοτε έσφυζε από οικονομική δραστηριότητα, αποψιλώνεται από την βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή και εμφανίζει ανησυχητικούς δείκτες ανεργίας. Για να επανέλθει η ανάπτυξη στην περιοχή πρέπει να διατυπωθεί ένα σχέδιο για βιώσιμη χωρική ανάπτυξη που θα αντιμετωπίζει την Κεντρική Μακεδονία ως ολοκληρωμένη γεωγραφική ενότητα και θα λαμβάνει υπόψη τόσο τη ζώνη οικονομικής επιρροής της Θεσσαλονίκης με τη βιομηχανία, τις υπηρεσίες και τον τουρισμό της όσο και τα περιβαλλοντικά οικοσυστήματα τα οποία πρέπει να έχουν ενιαία διοικητική διαχείριση. Αυτό ακριβώς θα είναι και το αντικείμενο του Χωροταξικού Πλαισίου της Κεντρικής Μακεδονίας το οποίο συμπληρώνει, χωρικά, το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης.
Στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ανοίγονται νέες προοπτικές με την προσέγγιση ανάπτυξης σχέσεων με την Ανατολή που υπήρξε πάντοτε ο ζωτικός χώρος των νησιών του Αν. Αιγαίου. Επίσης, θα υπάρξει πρόβλεψη για τη χωροθέτηση και τη λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης ώστε να σταματήσει η πολυδάπανη μεταφορά του νερού με υδροφόρα πλοία και να αντιμετωπιστεί οριστικά το πρόβλημα της λειψυδρίας των άνυδρων νησιών του Αιγαίου.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου όπως και στην Περιφέρεια Κρήτης, εκτός από το αναπτυξιακό πρότυπο του μαζικού τουρισμού που θα πρέπει να επαναξιολογηθεί, η καλύτερη οργάνωση του χώρου θα επιφέρει σημαντική βελτίωση στην παροχή τουριστικών υπηρεσιών. Παράλληλα, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και τα προβλήματα διασύνδεσης Βορρά-Νότου, αλλά και των παράκτιων περιοχών με την ενδοχώρα.
Με την απόληξη της Εγνατίας Οδού στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας, η Περιφέρεια Ηπείρου όπως και η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων έχουν ρόλο πύλης εισόδου/εξόδου στην Ε.Ε, ενώ, παράλληλα, αποτελούν σημαντικό κόμβο διασύνδεσης της Ελλάδας και της ΕΕ με τις βαλκανικές χώρες. Τα νέα χωροταξικά πλαίσια πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτές ακριβώς τις ιδιότητες. Για παράδειγμα, στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας αποβιβάζονται οι Τούρκοι μετανάστες που ζουν στη Γερμανία, τη Γαλλία κ.λ.π. και, ακολουθώντας την Εγνατία Οδό, καταλήγουν στην Κωνσταντινούπολη. Άρα, ο μελετητής θα πρέπει να ερευνήσει τις επιπτώσεις αυτής της μετακίνησης και να διατυπώσει τις προτάσεις του.
Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, η αξιολόγηση θα φέρει προτάσεις που θα αντιμετωπίζουν καλύτερα τα προβλήματα των πυρόπληκτων περιοχών, θα οργανώνουν πιο αποτελεσματικά τις υπηρεσίες του τουρισμού ή τις εντατικές υδατοκαλλιέργειες στην λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου.
Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, το προηγούμενο περιφερειακό πλαίσιο όριζε ως έδρα της Περιφέρειας την Τρίπολη. Ο ορισμός αυτός θα πρέπει να αξιολογηθεί υπό το πρίσμα των σημερινών δεδομένων για να διαπιστωθεί εάν λειτούργησε στην πράξη, δηλαδή, θα πρέπει να δούμε εάν δημιουργήθηκαν οι βασικές υποδομές και οι υπηρεσίες που θα έδιναν στην Τρίπολη τις δυνατότητες να ασκήσει το ρόλο της ως πόλη-έδρα της Περιφέρειας και, ανάλογα, να καθορίσουμε τις περαιτέρω δράσεις μας.
Στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας υπάρχει αξιόλογη βιομηχανική δραστηριότητα για την οποία, ωστόσο, δεν υπήρξε επαρκής σχεδιασμός με αποτέλεσμα να επιβαρυνθεί σημαντικά το περιβάλλον (π.χ. Ασωπός). Η αναθεώρηση του πλαισίου δίνει τη δυνατότητα να οργανωθεί καλύτερα και με πιο βιώσιμο τρόπο η περιοχή των Οινοφύτων αφού θα δημιουργηθούν επαρκείς υποδοχείς της βιομηχανικής δραστηριότητας.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα Περιφερειακά Πλαίσια δεν μπορούν να δώσουν από μόνα τους λύσεις, αλλά θέτουν μια ισχυρή βάση για την αντιμετώπιση των μεγάλων αναπτυξιακών ζητημάτων και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο απαιτείται ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός όλων των επιπέδων. Για παράδειγμα, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών θα πρέπει να σχεδιαστεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, αλλά και τους τοπικούς φορείς.
Ο τρόπος αναθεώρησης των Περιφερειακών Πλαισίων θα είναι ενιαίος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι προδιαγραφές για την εκπόνηση των μελετών που θεσμοθετήθηκαν, θα είναι τυποποιημένες και ενιαίες. Παράλληλα, οι προβλέψεις και οι προτάσεις όλων των μελετών θα έχουν ενιαία χαρτογραφική απεικόνιση και θα είναι σε ψηφιακή μορφή ώστε να είναι εύκολα αξιοποιήσιμες και, κυρίως, προσβάσιμες στον κάθε πολίτη και στον κάθε φορέα όπως, άλλωστε, ορίζει η κοινοτική οδηγία INSPΙRΕ.
Η ανάθεση των μελετών θα γίνει με διεθνή διαγωνισμό, με τη δημοσίευση του διαγωνισμού στην Ελλάδα και στην ΕΕ. Εκτιμάται ότι, μετά την αξιολόγηση, η υπογραφή των συμβάσεων θα γίνει μέσα στο καλοκαίρι του 2011.
Η συνολική δαπάνη για τις 12 μελέτες ανέρχεται στα 3.100.000 € (με ΦΠΑ) και θα καλυφθεί από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» (ΕΠΠΕΡΑΑ), το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.
Ο καθαρός χρόνος των μελετών υπολογίζεται στους 10 μήνες, 5 μήνες για την πρώτη φάση της αξιολόγησης και 5 μήνες για την πρόταση επικαιροποίησης. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο φάσεις παρεμβάλλεται μια τρίμηνη περίοδος διαβούλευσης όπου τα νέα αιρετά συμβούλια της Περιφέρειας θα κληθούν να γνωμοδοτήσουν υποβάλλοντας τις δικές τους παρατηρήσεις. Στη συνέχεια, τα πορίσματα των εκθέσεων αξιολόγησης θα κοινοποιηθούν από το ΥΠΕΚΑ στα αρμόδια Υπουργεία, στην οικεία Περιφέρεια και στην οικεία Αποκεντρωμένη Διοίκηση.
Το ΥΠΕΚΑ θα έχει την ευθύνη να συντονίζει όλα τα εμπλεκόμενα Υπουργεία ώστε να επιλυθεί το μεγάλο ζήτημα της αποσπασματικότητας των δράσεων και της επικάλυψης των αρμοδιοτήτων που αποτελούν, άλλωστε, βασικές δυσλειτουργίες του ελληνικού Δημοσίου με ολέθριες επιπτώσεις στην ίδια την αναπτυξιακή διαδικασία. Για το λόγο αυτόν, συμπληρώθηκε η νομοθεσία για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της εφαρμογής του Γενικού, των Ειδικών και των Περιφερειακών Πλαισίων (ΦΕΚ 1925/Β/2010) και συστήνονται άμεσα διυπουργικές ομάδες εργασίας.
