Οικολογική Παρέμβαση για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις στην Κω

Ένα πλαίσιο που θα δημιουργήσει σχέσεις εμπιστοσύνης και διαφάνειας όσον αφορά στις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις

Είναι γεγονός ότι τόσο η αρνητική εμπειρία του παρελθόντος όσο και ένα κλίμα γενικευμένης δυσπιστίας που επικρατεί σήμερα στην κοινωνία, συχνά δικαίως, δημιουργεί επιφυλάξεις σχεδόν για τα πάντα.

Η κρίση όμως την οποία βιώνουμε απαιτεί να περάσουμε ως κοινωνία από την οργή, την αγανάκτηση και τη δυσπιστία σε δημιουργικές πρωτοβουλίες που προσφέρουν ελπίδα, όχι με ένα τρόπο φυσικά που δείχνει αφέλεια ή άγνοια αλλά δημιουργώντας συνειδητά εκείνους τους θεσμούς που διασφαλίζουν διαφάνεια, δημοκρατικό έλεγχο, αποτελεσματικότητα σε όσες νέες πρωτοβουλίες ξεκινούν.

Η κριτική θα πρέπει να είναι δημιουργική και να συνοδεύεται από λύσεις σε προβλήματα ή αδυναμίες όταν διαπιστώνονται. Και να ενισχύσει τη διάθεση νέων ανθρώπων αλλά και μεγαλύτερων σε ηλικία να οργανώσουν δραστηριότητες και κοινωνικές επιχειρήσεις που θα ωφελήσουν όχι μόνο τους ίδιους αλλά και την τοπική κοινωνία. Ένα στρογγυλό τραπέζι με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων (δημοτική αρχή, παρατάξεις, συμμετέχοντες στις κοινωνικές επιχειρήσεις, τοπικοί φορείς αλλά και άλλοι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν με την εμπειρία και τη γνώση τους αλλά και ευρωπαϊκές συνεταιριστικές επιχειρήσεις) μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των όποιων αποριών, της δυσπιστίας και όποιων ασαφειών ή προβλημάτων ώστε να δημιουργηθεί μια ισχυρή κοινωνική στήριξη από όλους στις καινοτόμες αυτές προσπάθειες για την Κω.

Μερικές απαντήσεις σχετικά με ερωτήματα που τίθενται για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις στην Κω:

1. Υπάρχει πράγματι ρόλος για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις και την κοινωνική οικονομία; Μήπως κοροϊδεύουν τον κόσμο και τους νέους;

Ο ρόλος των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων και της κοινωνικής οικονομίας στην αντιμετώπιση της κρίσης είναι καθοριστικός. Μπορεί να συμβάλλουν στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας κρατώντας σε τοπικό επίπεδο πόρους που σήμερα εξάγονται για να εισαχθούν υπηρεσίες ή προϊόντα (ενέργεια, τρόφιμα, εμπορεύματα, κα). Μπορεί επίσης να ενισχύσουν και να διαφοροποιήσουν την τοπική οικονομία καθώς και να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες απασχόλησης ιδιαίτερα για νέους ανθρώπους που σήμερα ετερο-απασχολούνται ή είναι άνεργοι.

Παράλληλα, όμως, μπορεί να καλύψουν σημαντικά κενά σε κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς τομείς προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή της κρίσης. Υπάρχουν εξαιρετικά επιτυχημένα παραδείγματα σε πολλούς και διάφορους τομείς της οικονομίας πράγμα που αποδεικνύει τις εντυπωσιακές δυνατότητες της κοινωνικής οικονομίας να αποτελέσει ένα ουσιαστικό αντίβαρο ανάμεσα στις κλασσικές επιλογές του κρατισμού και του ιδιωτικού τομέα με μονοδιάστατο στόχο τη μεγιστοποίηση των εταιρικών κερδών και ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει το εκρηκτικό πρόβλημα της ανεργίας και της διάλυσης της κοινωνικής συνοχής.

2. Μπορεί να είναι βιώσιμες οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις;

Ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας και των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ευρώπη λειτουργούν αποτελεσματικά και έχουν επηρεαστεί πολύ λιγότερο από την κρίση πάνω από 50.000 συνεταιριστικές επιχειρήσεις σε επίπεδο βιομηχανιών και υπηρεσιών, από τις οποίες πολλές συμμετέχουν στην CECOP. Η κοινωνική οικονομία στην Ευρώπη αντιπροσωπεύει το 10% των επιχειρήσεων, το 5,9% της συνολικής απασχόλησης και το 6,7% της μισθωτής απασχόλησης με περίπου 11 εκατομμύρια εργαζομένους.

Σήμερα υπάρχουν 2 εκατομμύρια παραγωγοί ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές στη Γερμανία (μικροί παραγωγοί, κατοικίες, συνεταιρισμοί, συμμετοχικές εταιρίες), όχι μόνο οι 4 μεγάλες εταιρίες. Σε πολλές περιπτώσεις η δημιουργία τους στηρίζεται στον ενθουσιασμό νέων ανθρώπων. Μέσα σε λίγες εβδομάδες μια ομάδα Γερμανών φοιτητών που δημιούργησε ένα συνεταιρισμό παραγωγής ενέργειας συγκέντρωσε από φοιτητές – μικρομετόχους 400.000 ευρώ για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων παραγωγής ενέργειας στο πανεπιστήμιό τους.

3. Μπορεί να διασφαλιστεί η διαφάνεια στη σύνθεση, τα οικονομικά, τη διαχείριση και τα αποτελέσματα των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων;

Τα προβλήματα έλλειψης διαφάνειας, διαφθοράς και σπατάλης στη χώρα είναι συνέπεια ενός αποτυχημένου πολιτικού συστήματος αλλά και του γεγονότος ότι η κοινωνία δεν απαίτησε διαφάνεια και αντιμετώπιση της εκτεταμένης διαφθοράς ή και ανέχθηκε παρόμοια φαινόμενα στο παρελθόν.

Αν υπάρχει πολιτική βούληση και αν σήμερα οι πολίτες απαιτούν διαφάνεια και δεσμεύονται ότι δεν θα ανεχθούν πλέον άλλα φαινόμενα διαφθοράς (φορολογικής, οικονομικής, περιβαλλοντικής κα), υπάρχουν εργαλεία και μέτρα που μπορεί να ληφθούν ώστε να επικρατεί διαφάνεια σε όλα τα επίπεδα (λήψη αποφάσεων, δημόσια οικονομικά, αποτελεσματικότητα δομών που λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση κα).

Σχετικά με τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις τα ίδια τα μέλη και οι συλλογικότητες οφείλουν και τους συμφέρει να διασφαλίσουν με δικούς τους μηχανισμούς διαφάνεια στη λειτουργία και διαχείριση, καθώς και πλήρη λογοδοσία προς όλα τα μέρη που εμπλέκονται και επηρεάζονται από τις δράσεις τους, αξιοποιώντας την πλούσια ευρωπαϊκή εμπειρία σε αυτό το θέμα. Επίσης, η δημοκρατική λειτουργία και η αρχή «ένα μέλος – μία ψήφος» διασφαλίζουν σε πολιτικό επίπεδο ότι τα μέλη έχουν λόγο για όλες τις αποφάσεις που λαμβάνονται.

Τόσο η ΑΣΠΙΣ – ΚΩΣ όσο και κάθε μία από τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις θα (πρέπει να) έχει στο διαδίκτυο όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με τα έσοδα και έξοδά τους, τα μέλη τους και τις συμβάσεις που συνάπτουν καθώς και τον προγραμματισμό και απολογισμό της δραστηριότητάς τους. Μάλιστα, θα μπορούσαν να υιοθετήσουν σχετικούς Κανόνες Δεοντολογίας που έχουν διαμορφώσει διεθνείς οργανώσεις για να τηρείται η διαφάνεια, η χρηστή διαχείριση και η (κοινωνική) λογοδοσία.

Όλες οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο διέπονται από 7 βασικές αρχές, που διασφαλίζουν μεταξύ άλλων την διαφάνεια, τη δημοκρατική λειτουργία, την κοινωνική προσφορά, το ανοικτό προς την κοινωνία κα.

Ένα σύστημα εσωτερικών κι εξωτερικών ελέγχων, μεταξύ άλλων από ορκωτούς λογιστές αλλά και από μια δική τους δομή που μπορούν να δημιουργήσουν μόλις αναπτυχθούν οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις τόσο σε επίπεδο περιοχής όσο και σε εθνικό επίπεδο, μπορούν να διασφαλίσουν απολύτως τη διαφάνεια και τον δημοκρατικό έλεγχο. Συνήθως παρόμοιοι φορείς είναι στις πιο υψηλές θέσεις διαφάνειας.

Υπάρχει ένας μεγάλος πλούτος σχετικά με παρόμοιες δεσμεύσεις από διάφορους οργανισμούς. Ενδεικτικά:
http://medsos.gr/medsos/--sos/2009-05-12-14-47-58.html
http://www.wwf.gr/images/pdfs/accountability_WWFGR_Sep09.pdf

4. Υπάρχει περίπτωση να μετατραπούν σε πελατειακά δίκτυα όπως έγινε στο παρελθόν με τους συνεταιρισμούς και ορισμένες δημοτικές επιχειρήσεις σε διάφορες περιοχές της χώρας;

Πέρα από τη δημοκρατική λειτουργία, το ανοικτό των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων στην συμμετοχή καθώς και τους μηχανισμούς ελέγχου (εσωτερικούς και εξωτερικούς), οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις εξαρτώνται απολύτως από δυο βασικές παραμέτρους που δεν επιτρέπουν την διαμόρφωση πελατειακών συστημάτων:

Οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμες και να επενδύουν συνεχώς στην κοινωνική καινοτομία αν θέλουν να επιβιώσουν μακροχρόνια. Τα ίδια τα μέλη έχουν την έγνοια για να είναι βιώσιμη η (κοινωνική) επιχείρησή τους.

Η επιβίωσή τους δεν στηρίζεται στην μακροχρόνια κάλυψη των δαπανών τους από το κράτος, το δήμο ή κάποιον άλλο χρηματοδότη αλλά από την ικανότητα των μελών τους να τις κάνουν βιώσιμες μέσα από την παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών και προϊόντων. Η όποια ενίσχυση από δημόσιους πόρους αφορά συνήθως αρχικό κεφάλαιο για έναρξή της λειτουργία τους ενώ σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο δεν μπορεί παρά να αποτελεί μικρό ποσοστό του προϋπολογισμού να είναι μόνο υπό προϋποθέσεις (προκηρύξεις προγραμμάτων που είναι συνήθως ανταγωνιστικά κι απαιτούν υψηλή ποιότητα προτάσεων ή συμβάσεων συγκεκριμένου έργου που μπορούν να ελεγχθούν ως προς τους όρους τους και ως προς το αποτέλεσμά τους).

Δεν είναι δηλαδή θεσμοί που ανεξαρτήτως από την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών τους και την πρωτοβουλία του ανθρώπινου προσωπικού τους θα χρηματοδοτούνται είτε από το κράτος, είτε από τον δήμο, όπως γίνονταν στο παρελθόν με πλήθος οργανισμών.

Οι συμμετέχοντες στους ΚοινΣΕπ έχουν κάθε συμφέρον – για να μπορούν να διασφαλίζουν την επιβίωσή τους – να απορρίπτουν οποιαδήποτε πελατειακή λογική από εξωτερικούς παράγοντες που θα τους πρόσθετε κόστος και έξοδα.

5. Είναι οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις μέσα στην κουλτούρα μας ως κοινωνία ή είναι κάτι που έρχεται από έξω;

Η κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία είναι μέσα στις παραδόσεις μας ιδιαίτερα αυτή των νησιών. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες η αλληλεγγύη ήταν κυρίαρχο στοιχείο στην οργάνωση της κοινωνίας και την επίλυση των προβλήμάτων της καθημερινότητας, αρκεί να αναλογιστούμε πάρα πολλά παραδείγματα ακόμα και στον κοντινό μας περίγυρο. Η αλληλεγγύη επανέρχεται για να βοηθήσει στην επιβίωση όλων μας αλλά ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.

Οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις είναι ένα βήμα πιο πέρα, στηρίζονται στην κοινωνική αλληλεγγύη και την κοινωνική προσφορά αλλά μετατρέπουν, αλλάζουν και ένα τμήμα της οικονομίας και το κάνουν να είναι κοινωνικά υπεύθυνο, να μην προσκολλάται στο βραχυπρόθεσμο κέρδος ακόμα και αν αυτό είναι σε βάρος του γενικότερου δημόσιου, κοινού οφέλους.

Να μην ξεχνάμε επίσης ότι το συνεταιριστικό κίνημα ξεκίνησε στη χώρας μας από τα Αμπελάκια ασχέτως αν λανθασμένες πολιτικές οδήγησαν στην απαξίωση της συλλογικότητας και των κοινών προσπαθειών. Σήμερα πρέπει να διδαχθούμε από τα λάθη του παρελθόντος και να διαμορφώσουμε ένα πιο βιώσιμο μέλλον, με τρόπο ώστε να μην επαναληφθούν παρόμοια λάθη.

6. Χρειάζονται τη βοήθεια του Δήμου ή δεν πρέπει ο Δήμος να εμπλακεί;

Ιδιαίτερα στο ξεκίνημα τους οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις χρειάζονται την στήριξη – στο πλαίσιο κανόνων διαφάνειας – των δήμων και δημόσιων πόρων, πολύ περισσότερο αφού το αντικείμενο τους είναι συνήθως σε τομείς που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλήματα που η παραχώρησή τους στον κρατικό τομέα μπορεί να απαιτεί πολύ υψηλότερο κόστος και χαμηλότερη ποιότητα υπηρεσιών ή η παραχώρησή τους σε ιδιώτες δεν βρίσκει ανταπόκριση ή ενδιαφέρον (αν δεν προκύπτει κέρδος) ή έχει δυσμενές επιπτώσεις στους πολίτες (υψηλό κόστος υπηρεσιών ή αποκλεισμός κοινωνικών ομάδων και πολιτών που δεν διαθέτουν τα χρήματα για να αγοράσουν τις υπηρεσίες ή τα προϊόντα μιας ιδιωτικής εταιρίας).

Όλες οι επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως του καθεστώτος τους (κρατικές, ιδιωτικές ή κοινωνικές) έχουν και μπορεί να έχουν πρόσβαση σε δημόσια χρηματοδότηση. Δεκάδες χρηματοδοτικά προγράμματα έχουν κατευθυνθεί και θα συνεχίσουν να κατευθύνουν δημόσιους πόρους όχι μόνο προς κρατικές επιχειρήσεις ή ΔΕΚΟ αλλά και προς μικρομεσαίες ή μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Εκτός από τον αναπτυξιακό νόμο, υπήρξε για την περίοδο 2007-2013 ποσό ύψους πλέον των 4 δις προς ενίσχυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αν και σήμερα υπάρχει δυσκολία αξιοποίησης αυτών των πόρων. Και μεγάλες επιχειρήσεις έχουν αξιοποιήσει εθνικούς ή ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρους για επενδυτικά ή άλλα σχέδια τους.

Τόσο η Κομισιόν όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητάνε να υπάρχει πρόσβαση και των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων στις δημόσιες χρηματοδοτήσεις και στα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Ταμεία και για την επόμενη προγραμματική περίοδο 2014-2020. Υπάρχουν πολλές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αλλά και συνεκτική ευρωπαϊκή νομοθεσία που αφορά τον τρόπο συνεργασίας δημόσιων φορέων με τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις (ενώ οι Οδηγίες 18/2004 και 19/2004 αποσαφηνίζουν τον τρόπο και το πλαίσιο σύναψης συμβάσεων σε ορισμένους τομείς ιδιαίτερα σε θέματα προμηθειών υπηρεσιών προς δημόσιους φορείς).

Ο πρόσφατος ελληνικός νόμος 4019/29-92011 ξεκαθαρίζει επίσης το πλαίσιο της συνεργασίας. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καθεστώς αποκλεισμού των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων από δημόσιες χρηματοδοτήσεις γιατί αυτό θα σήμαινε δυσμενής αντιμετώπιση και διακρίσεις απέναντι σε μια από τις 3 υπαρκτές μορφές επιχειρήσεων.

Η όποια, όμως, δημόσια χρηματοδότηση πρέπει να είναι πάντα διαφανής, να διασφαλίζει ότι τηρούνται όλοι οι κανόνες και να μην πλήττονται οι πολίτες και το δημόσιο συμφέρον. Κάθε χρηματοδότηση με δημόσιους πόρους ανεξαρτήτως του τελικού χρήστη θα πρέπει να συνδέεται με όρους που εξασφαλίζουν κοινωνική και περιβαλλοντική υπευθυνότητα.

Η χρηματοδότηση εταιριών (οποιουδήποτε καθεστώτος) με δημόσιους πόρους δεν πρέπει να επιλέγεται ως λύση όταν στόχος είναι η διάσωση εταιριών που οδηγούνται στη χρεοκοπία ως αποτέλεσμα τυχοδιωκτικών ή άστοχων επιλογών τους.

7. Επιτρέπεται δημόσιο χρήμα να διατίθεται για την ενίσχυση κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων ή είναι αθέμιτος ανταγωνισμός προς Μικρομεσαίες και άλλες εμπορικές επιχειρήσεις;

Οι δημόσιοι πόροι δεν αξιοποιούνται πάντα από όλες τις επιχειρήσεις. Αν λοιπόν μια ΜΜΕ λαμβάνει χρηματοδότηση από ένα πρόγραμμα δεν σημαίνει ότι αυτό είναι αθέμιτος ανταγωνισμός για άλλες που δεν επιλέχτηκαν ή δεν ενδιαφέρθηκαν να υποβάλλουν προτάσεις προς χρηματοδότηση.

Γιατί λοιπόν να ισχύει κάτι διαφορετικό αν αποδέκτης δημόσιου χρήματος είναι μια κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση, αν δεν παραβιάζονται οι αρχές τις ισονομίας, ισοτιμίας και τηρείται η νομιμότητα (ευρωπαϊκή και εθνική);

Με δεδομένο ότι ως αρχή όλες οι επιχειρήσεις έχουν δυνατότητα πρόσβασης – μέσα από διαφορετικά βέβαια χρηματοδοτικά εργαλεία – σε δημόσια χρηματοδότηση στη βάση κανόνων και προδιαγραφών δεν δημιουργεί πρόβλημα άνισης ή άδικης αντιμετώπισης.

Υποχρέωσή μας είναι λοιπόν να διαμορφωθούν χρηματοδοτικοί μηχανισμοί που θα στηρίξουν στοχευμένες δράσεις προς όφελος της αναζωογόνησης της οικονομίας και της δημιουργίας θέσεων εργασίας τόσο μέσω ΜΜΕ όσο και κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσε