Από τη διαδικτυακή συνάντηση του Πρωθυπουργού με τους νέους

Η συζήτηση του Πρωθυπουργού με τους νέους στο διαδίκτυο:

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Καλησπέρα σε όλες και όλους. Είμαι ο Γιάννος Λιβανός, είμαι ο Γενικός Γραμματέας Νέας Γενιάς. Με μεγάλη μου χαρά σας καλωσορίζω στη σημερινή εκδήλωση. Είναι μεγάλη χαρά και τιμή τόσο για εμένα όσο και για τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς που βρισκόμαστε όλοι εδώ, νέοι άνθρωποι, μαζί με τον Πρωθυπουργό της χώρας, τον κ. Γιώργο Παπανδρέου.

Η σημερινή εκδήλωση αποτελεί μία καινοτόμο προσπάθεια επικοινωνίας του Πρωθυπουργού με τους νέους, τόσο ζωντανά, με ερωτήσεις που θα υποβάλλετε εδώ εσείς, το κοινό, στον Πρωθυπουργό, όσο και διαδικτυακά, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, του Facebook και του Twitter, οπότε όσοι μας παρακολουθούν, μπορούν να υποβάλουν επίσης τα ερωτήματά τους προς τον Πρωθυπουργό.

Η θεματική, το αντικείμενο της σημερινής εκδήλωσης είναι οι νέοι, τα προβλήματα, οι ανησυχίες των νέων, οι πρωτοβουλίες που περιμένουν οι νέοι να αναλάβει το κράτος, για να ανταποκριθεί στις ανησυχίες τους.

Μεγάλα ζητήματα, το μέγιστο ζήτημα της δύσκολης οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται η χώρα, η τραυματισμένη εικόνα της στο εξωτερικό, η ηθική απαξίωση των δημόσιων προτύπων, είναι θέματα και ζητήματα που απασχολούν τους νέους και τους δημιουργούν μια έντονη αβεβαιότητα, τόσο για το μέλλον τους, όσο και για το μέλλον της χώρας.

Η αβεβαιότητα αυτή εκφράζεται και ως αγωνία, τόσο αναφορικά με την επιλογή των σπουδών που θα κάνει ένας νέος άνθρωπος, όσο και με την επαγγελματική σταδιοδρομία που θα ακολουθήσει, στη συνέχεια, με την απορρόφησή του στην αγορά εργασίας. Εκφράζεται με τάσεις και με σχέδια φυγής απ' τη χώρα προς το εξωτερικό.

Σίγουρα αποτελεί ανάχωμα στη συμμετοχή του στα δρώμενα. Και οδηγεί πολλές φορές και σε ακραίες μορφές αντίδρασης ενός «ριζοσπαστικοποιημένου» τμήματος της νεολαίας.

Η νεολαία, όσο προβληματισμένη και όσο αγανακτισμένη και αν είναι, θέλει να πιστέψει, θέλει να δημιουργήσει, διψάει για το καινούργιο, διψάει για το καινοτόμο, για το αυθεντικό, για το γνήσιο. Πρέπει να παλέψει, να διεκδικήσει το μέλλον της, παρ' όλες τις δυσκολίες που υπάρχουν και έχει πολλά προσόντα για να το κάνει αυτό.

Είμαστε μία γενιά με μόρφωση, με καλλιέργεια, με ευκαιρίες, με ερεθίσματα από άλλες χώρες του εξωτερικού. Είμαστε μία γενιά που έχει βιώσει το υψηλότερο επίπεδο δημοκρατικής διακυβέρνησης στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Είμαστε και μία γενιά με πολύ σοβαρά προβλήματα.

Πιστεύω ότι σε μια περίοδο εκλογών όπου αναζητούμε περισσότερο το διαφορετικό το οποίο γεννάει και την ελπίδα, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και ένα δίλημμα επιπλέον, τη συμμετοχή ή την αποχή στις επερχόμενες εκλογές, τις δημοτικές και περιφερειακές.

Με αυτούς τους προβληματισμούς θα ήθελα να ζητήσω από τον Πρωθυπουργό να ξεκινήσει με την εισήγησή του. Να σας πω ότι κοντά μας βρίσκεται ο Ειδικός Γραμματέας Ψηφιακού Σχεδιασμού, Αντώνης Μαρκόπουλος, ο Πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας, Φίλιππος Λέντζας και ο Κυριάκος Πιερρακάκης, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Νεολαίας, νέοι άνθρωποι σε καίρια πόστα.

Να σας πω κ. Παπανδρέου ότι, αυτές τις 48 ώρες, έχουμε πολύ μεγάλη ανταπόκριση από τους νέους ανθρώπους, έχουμε εκατοντάδες μηνύματα και παρατηρήσεις για τη σημερινή εκδήλωση.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Και εγώ να καλωσορίσω όλους εσάς, όλες και όλους, σε αυτή τη διαδικτυακή συνάντησή μας, μια συνάντηση στην οποία ανταποκριθήκατε και σας ευχαριστώ. Είναι μία προσπάθεια όχι απλώς να πω εγώ δυο λόγια ή να απαντήσω σε ερωτήσεις, αλλά να ανταλλάξουμε και απόψεις, γιατί θεωρώ ότι η νέα γενιά της χώρας, ο νέος σήμερα, με τους προβληματισμούς που έχει, έχει και πάρα πολλά να προσφέρει στην μεγάλη προσπάθεια που χρειάζεται να γίνει στη χώρα μας, να κάνουμε μεγάλες αλλαγές και τομές. Και έτσι σας βλέπω περισσότερο ως συμμάχους σε αυτή την προσπάθεια, με τις σκέψεις σας, τις προτάσεις σας, την κριτική σας, τις αντιρρήσεις σε οτιδήποτε, αλλά ιδιαίτερα με τη δημιουργικότητά σας και την ενεργητικότητά σας, τη φαντασία σας.

Ξέρω ότι υπάρχουν τεράστια προβλήματα. Δεν χρειάζεται να τα απαριθμήσω. Τα συζητάμε καθημερινά, το θέμα της ανεργίας, το θέμα ότι πολλές φορές τα πτυχία, τα οποία πασχίσατε για να πάρετε, δεν επαρκούν για να σας δώσουν προοπτική και ελπίδα.

Τα εμπόδια που μπορεί να συναντάτε μέσα από ένα σύστημα απαρχαιωμένο, γραφειοκρατικό, ένα κράτος που δεν έχει την ευαισθησία ή δεν ενδιαφέρεται πολλές φορές ή είναι πελατειακό. Η έννοια του «μέσου», του «βύσματος», όπως λένε πολλές φορές οι νέοι, για να μπορεί να προχωρήσει κανείς, αντί να προχωρήσει με την αξία του. Δυσκολίες στο να φτιάξει κανείς μια οικογένεια. Όλα αυτά είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα, που απογοητεύουν.

Απ' την άλλη μεριά, πιστεύω ότι αυτό το οποίο εμείς αντιμετωπίσαμε τον τελευταίο χρόνο, ήταν να ξεφύγει η χώρα μας από τη χρεοκοπία και βεβαίως έπρεπε να πάρουμε και δύσκολα μέτρα, δύσκολες αποφάσεις, οι οποίες όμως σε μεγάλο βαθμό θα ωφελήσουν τις νεότερες γενιές και τη δική σας γενιά, δίνοντας μια προοπτική. Π.χ. το ασφαλιστικό σύστημα δεν θα μπορούσε να σας καλύψει μετά από κάποια χρόνια, ενώ σήμερα είναι βιώσιμο. Θέλουμε βεβαίως να μπορεί να παρέχει ακόμα καλύτερες συντάξεις, αλλά τουλάχιστον είναι βιώσιμο. Τουλάχιστον, υπάρχει αυτή η σιγουριά.

Η χρεοκοπία της χώρας θα ήταν και η χρεοκοπία των δικών σας ονείρων, των δικών σας οραμάτων. Από εκεί και πέρα όμως, μπροστά στις δυσκολίες, θα ήταν εύκολο να πει κανείς, «μα, δεν μπορώ να κάνω κάτι, θα παραιτηθώ» - να ακολουθήσουμε δηλαδή αυτό που πολλοί λένε ότι, «εδώ στην Ελλάδα, δεν γίνεται τίποτα, δεν αλλάζει τίποτα».

Θα ήταν πολύ εύκολο να παραιτηθεί κανείς. Και το δικό μου μήνυμα είναι να μην παραιτηθείτε. Αντιθέτως, αυτή τη στιγμή μέσα απ' τις δυσκολίες, ίσως ακριβώς επειδή υπάρχουν δυσκολίες, ακριβώς επειδή υπάρχει αυτή η κρίση, είναι η ευκαιρία, να δούμε τα πράγματα με ειλικρίνεια, να δούμε τι «πονάει» σε αυτό τον τόπο, ποια είναι τα στραβά και να τα αντιμετωπίσουμε.

Και όταν λέω να τα αντιμετωπίσουμε, δεν εννοώ το κράτος ή την πολιτεία γενικά. Εμείς να βοηθήσουμε. Εμείς έχουμε την πρώτη ευθύνη να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο αλλαγών, αλλά από εκεί και πέρα πρέπει να συνεισφέρει και ο νέος κόσμος, οι νέοι άνθρωποι, με τη γνώση τους, που μπορεί να πει κανείς ότι δεν είναι μόνο μια νέα γενιά που έχει βιώσει πρωτόγνωρη δημοκρατία σε σχέση με προηγούμενες γενιές, αλλά είναι και η πιο μορφωμένη γενιά της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Με τη φαντασία σας, με τη δημιουργικότητά σας, με τις γνώσεις σας, να γίνετε εσείς οι καινοτόμοι και οι φορείς των αλλαγών.

Πρωτοβουλίες υπάρχουν. Ξέρετε, υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες που αρχίζουν να αναδεικνύονται από τους ίδιους τους νέους. Αυτά δεν πρέπει ούτε να τα πνίξουμε, ούτε να τα καπελώσουμε, ούτε να τα ποδηγετήσουμε, αλλά να τα ενισχύσουμε και πραγματικά να αξιοποιήσουμε τις ιδέες που βγαίνουν απ' αυτές τις προσπάθειες.

Και το μήνυμα που θέλω η νέα γενιά να πάρει από εμένα, είναι ότι είμαι κοντά σας, είμαι δίπλα σας, δεν είμαι ένας άνθρωπος που απλώς πήρε την πρωθυπουργική καρέκλα, για να πάρει μια καρέκλα. Είμαι εδώ. Και όσοι περνάμε από αυτές τις καρέκλες, πρέπει πάντα να ξέρουμε ότι είμαστε προσωρινοί. Και θέλω εδώ απ' όπου είμαι, να μπορώ να βοηθήσω, να είμαι κοντά σας, δίπλα σας, ώστε εσείς, με τις δικές σας πρωτοβουλίες, με τη δική σας φαντασία και γνώση, με τον δικό σας οραματισμό, να μπορείτε να πάρετε την τύχη αυτού του τόπου στα χέρια σας, στη γειτονιά σας, στη δουλειά σας, στην Περιφέρειά σας, και να αξιοποιήσετε αυτές τις ευκαιρίες. Και εμείς θα σταθούμε κοντά σας.

Αυτά εισαγωγικά. Θέλω, όπως είπα, να ακούσω τις σκέψεις σας και να μπούμε σε έναν διάλογο. Υπάρχουν πολλοί, απ' ό,τι άκουσα, οι οποίοι έχουν καταθέσει ερωτήσεις και μέσω Διαδικτύου. Σίγουρα δεν θα μπορέσουμε να τις απαντήσουμε όλες σήμερα. Αλλά θα ζητήσω και από τον Γιάννο Λιβανό και από τους άλλους συνεργάτες, να καταγράψουμε όλες αυτές τις ερωτήσεις για να μπορέσουμε να τις απαντήσουμε. Καθώς και να αναλύσουμε τα προγράμματα και τις δυνατότητες που υπάρχουν γύρω από τα θέματα που αναδεικνύουμε τώρα, αν μπορούν να υιοθετηθούν ως πολιτικές της Κυβέρνησης. Πρώτα απ' όλα, λοιπόν, να απαντηθούν οι ερωτήσεις, αλλά και να ενημερωθούν όλοι όσοι θέλουν, γι' αυτά τα ζητήματα.

Και πάλι ευχαριστώ που είστε εδώ.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Να ξεκινήσουμε με τις ερωτήσεις. Θα κινηθούμε σε ένα πλαίσιο υποβολής ερωτήσεων εκ περιτροπής από εσάς, από το κοινό εδώ, ζωντανά και από το Διαδίκτυο. Να ξεκινήσουμε από εσάς;

Γ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ: Γεια σας. Γιώργος Αγγελόπουλος από την «G-700». Θα ξεκινήσω με ένα ζήτημα που θεωρώ ότι είναι το πιο επείγον αυτή τη στιγμή και για τη νεολαία και για τη χώρα γενικότερα. Είναι η ανεργία των νέων.

Πρόβλημα ανεργίας έχουμε σε όλες τις ηλικίες αυτή τη στιγμή, αλλά οι νέοι πληττόμαστε ιδιαίτερα. Θα σας ρωτήσω στο τέλος ποιες είναι οι δικές σας προθέσεις, απλά θα ήθελα να αποτυπωθεί κάπως, κάτι που δεν το έχω ακούσει στο δημόσιο λόγο, ούτε εγώ - και εμείς στο «G-700» οφείλουμε να το επισημάνουμε.

Τα τελευταία χρόνια μιλάμε για την ανεργία των «knowledge workers», των εργατών γνώσης, που είναι στην ουσία υψηλής κατάρτισης Έλληνες - οι περισσότεροι από εμάς εδώ τέτοιοι είμαστε. Αυτοί οι άνθρωποι είναι γεμάτοι εφόδια και αυτό που θα ζητούσαμε από την Κυβέρνηση, από όποια Κυβέρνηση, είναι να μπορέσουμε αυτούς τους ανθρώπους να τους απορροφήσουμε με δημιουργικό τρόπο στην αγορά. Μην ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι «knowledge workers» αυτή τη στιγμή περιμένουν το Δημόσιο για να διοριστούν. Δεν έχουμε παραγωγή θέσεων εργασίας για εμάς.

Θα μπορούσε να διευκολυνθεί η επιχειρηματικότητα, θα μπορούσαν να αρθούν γραφειοκρατικά εμπόδια που την εμποδίζουν και επιτέλους να συνδεθούν τα Πανεπιστήμια με ήπιους τρόπους με την παραγωγή, ώστε να αλλάξει και η νοοτροπία.

Ωστόσο, υπάρχει μια τεράστια δεξαμενή πληθυσμιακά, που είναι οι ανειδίκευτοι. Η νεολαία στην Ελλάδα, είτε είναι υπερβολικά ειδικευμένη σε στενά πανεπιστημιακά αντικείμενα μέσα από τριτοβάθμιες σπουδές, είτε είναι παντελώς ανειδίκευτη. Η τεχνολογική εκπαίδευση δεν υφίσταται, η επανακατάρτιση των νέων ανέργων είναι πλασματική, προσχηματική - τα ξέρετε φαντάζομαι. Και θα έχετε ακούσει ότι όλα αυτά τα προγράμματα επανακατάρτισης του ΟΑΕΔ, τα ΚΕΚ, είναι πλασματικά, γίνονται για προνοιακούς λόγους και πιθανώς για να βγάζουν κάποια κέρδη.

Θα παρακαλούσαμε πάρα πολύ η Κυβέρνηση να ξαναδεί το ζήτημα αυτό, του πώς δηλαδή θα επανακαταρτίζονται οι νέοι, για να πλουτίζουν πραγματικά τις γνώσεις τους και να μπορούν να μπουν στην αγορά εργασίας.

Να ενισχυθεί η επιδότηση της εργασίας. Ξεκίνησαν κάποιες πρωτοβουλίες και είναι πάρα πολύ ενθαρρυντικές - να ενισχυθούν κι άλλο. Και να συνδεθεί επιτέλους αυτό το επίδομα ανεργίας με μια κατάρτιση στις μικρές ηλικίες. Έχουμε ανθρώπους 20 και 25 χρονών, που δουλεύουν 4 μήνες και 8 μήνες κάθονται, γιατί υπάρχει ένα επίδομα ανεργίας, δουλεύουν μαύρα κ.λπ. - ξέρετε την κατάσταση.

Αυτό θέλουμε να επισημάνουμε και να σας ευχαριστήσουμε στο «G-700», γιατί γενικώς οι δικές μας προτάσεις έχουν μπει στον πολιτικό λόγο όλων των κομμάτων, αλλά και της Κυβέρνησης. Και ελπίζουμε τέτοιου είδους συναντήσεις να θεσμοθετηθούν κάπως, όχι επισήμως, αλλά τουλάχιστον να υπάρξει μια συχνή επαφή. Ευχαριστούμε πολύ.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Πρώτα απ' όλα, να ευχαριστήσω για τη δουλειά που κάνει ο «G-700», διότι ανέδειξε ένα κοινωνικό πρόβλημα το οποίο ίσως να ήταν υπαρκτό και γνωστό σε κάποιους, αλλά δεν ήταν ευαισθητοποιημένη ολόκληρη η κοινωνία και βεβαίως ούτε και τα κόμματα.

Άρα, μας ήταν πολύ χρήσιμη και είναι πολύ χρήσιμη αυτή η προσπάθειά σας, διότι αναδεικνύετε και ειδικότερα ζητήματα, τα οποία πρέπει να απαντηθούν, όπως το θέμα των ανειδίκευτων που έθεσες Γιώργο, αλλά βεβαίως, και των ανθρώπων που έχουν πολλές γνώσεις και είναι - όπως είπες - «εργάτες γνώσης», που κι αυτοί αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της ανεργίας.

Είναι διάφορα τα προβλήματα που έχει η χώρα μας, σε σχέση με την ανεργία. Να τα πάρω ένα - ένα, μην κάνω πολύ μεγάλη παρουσίαση. Σαφώς, ένα πρόβλημα είναι η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας. Δηλαδή, τα προϊόντα που εμείς παράγουμε όλο και λιγότερο αγοράζονται στο εξωτερικό, ενώ εμείς στην Ελλάδα όλο και περισσότερο αγοράζουμε ξένα προϊόντα ή υπηρεσίες.

Αυτό σημαίνει ότι κάπου μάθαμε στην ευκολία, είτε των επιδοτήσεων, είτε των πρόσκαιρων κερδών, είτε του φτηνού προϊόντος, κι όχι του προϊόντος με αξία, που θα μπορούσε να έχει και ανταγωνιστικότητα. Και γι' αυτό πρέπει να πάμε πια στην παραγωγή προϊόντων με αξία.

Αυτό είναι θετικό, διότι ουσιαστικά σημαίνει να αξιοποιήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό διαφορετικά. Να αξιοποιήσουμε τους ανθρώπους που έχουν γνώση και να έχουμε και το συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι σε άλλες χώρες, οι οποίες μπορούν μαζικά να παράγουν βιομηχανικά προϊόντα παραδείγματος χάριν, με πολύ φτηνό τρόπο, διότι έχουν πολύ μικρό κόστος εργασίας.

Αυτή είναι μια αδικία, βεβαίως, το ότι υπάρχουν τεράστιες διαφορές στους μισθούς και στην κοινωνική πρόνοια, μεταξύ της Ευρώπης παραδείγματος χάριν και της Ασίας, ή της Λατινικής Αμερικής, ή της Αφρικής. Αυτό όμως, αυτή τη στιγμή, δημιουργεί για τον επιχειρηματία ένα πλεονέκτημα, γιατί εκμεταλλεύεται αυτή τη φτηνή εργασία, αλλά βεβαίως, υποσκάπτει και ένα ολόκληρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας στις αναπτυγμένες χώρες, αλλά και στην ίδια την Ευρώπη.

Όμως, σε διεθνές επίπεδο μπορούμε να κάνουμε μέχρι ενός σημείου κάποια πράγματα. Και εγώ παλεύω σε διεθνές επίπεδο και με άλλα προοδευτικά κόμματα, για να σπάσουμε αυτή την αδικία. Δηλαδή, εάν είχαν συστήματα πρόνοιας σε χώρες της Ασίας - για να μην αναφερθώ σε συγκεκριμένες χώρες - αν είχαν συλλογικές διαπραγματεύσεις, σωστούς μισθούς, θα ήμασταν σε καλύτερο και, πάντως, σε ίσο επίπεδο ανταγωνισμού με αυτές τις χώρες. Αυτό, όμως, είναι ένα θέμα το οποίο ελπίζουμε ότι θα λυθεί, αλλά μπορεί να μην λυθεί άμεσα.

Η απάντηση η δική μας αυτή τη στιγμή, θα είναι να μπορέσουμε - είμαστε μια μικρή χώρα και άρα αυτό μας δίνει και μια μεγαλύτερη δυνατότητα - να βρούμε αγορές διεθνώς οι οποίες αναζητούν προϊόντα αξίας, από τον αγροτικό τομέα για παράδειγμα, που μπορούν να είναι, όπως τα βιολογικά, ή οικολογικά προϊόντα, προϊόντα ποιότητας, που έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στις διεθνείς αγορές, στις ευρωπαϊκές αγορές, ακόμη και στη δική μας αγορά, αλλά τα οποία έχουν και μια ένταση γνώσης. Αυτό σημαίνει ότι, ο αγρότης θα πρέπει να εκπαιδευτεί.

Ένας από τους πιο ανειδίκευτους δυστυχώς στη χώρα μας - και αφορά στη βασική παραγωγή μας - είναι ο αγρότης. Δεν έχουμε αυτή τη στιγμή ουσιαστικά μία Σχολή που να βγάζει τον επαγγελματία αγρότη. Βγάζουμε κτηνίατρους, βγάζουμε γεωπόνους, αλλά δεν βγάζουμε αγρότες. Δεν ξέρουν management, δεν ξέρουν συνήθως ξένη γλώσσα, δεν ξέρουν το Διαδίκτυο, δεν ξέρουν τις νέες καλλιέργειες, δεν ξέρουν το marketing. Όλα αυτά θα μπορούσαν να είναι ακριβώς ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στη βελτίωση της ποιότητας των ανειδίκευτων εργαζομένων, σε έναν τομέα πάρα πολύ κρίσιμο για τη χώρα μας και έτσι να είμαστε εξαγωγικοί.

Προχθές, είχα μια συνάντηση με καινοτόμους νέους επιχειρηματίες. Ήταν μια γυναίκα, η οποία έφτιαξε μια αγροτική επιχείρηση, εκτροφής σαλιγκαριών, η οποία είναι εξαγωγική, όπου δουλεύουν 110 άτομα και βεβαίως αυτό σημαίνει 110 οικογένειες. Πάρα πολύ σημαντικό. Δείχνει πόσες δυνατότητες έχουμε.

Άρα, η δική μας έμφαση είναι να δώσουμε ποιότητα στην παραγωγή, φέρνοντας την αξία. Επειδή όμως υπάρχει σήμερα πολύ έντονο το φάσμα της ανεργίας, αυτό το οποίο αλλάζουμε στο σύστημα της αντιμετώπισης του ανέργου, είναι να πάμε από την επιδοματική πολιτική που έλεγε «σου δίνω λεφτά για να κάθεσαι», στη λογική «σου δίνω λεφτά, σου δίνω ένα επίδομα για να δουλέψεις». Στηρίζουμε δηλαδή την ενεργή εργασία, τη συμμετοχή του ανέργου.

Το κάναμε παραδείγματος χάριν φέτος δοκιμαστικά, αλλά με πολύ θετικό αποτέλεσμα, στο χώρο του τουρισμού. Στο χώρο του τουρισμού, ξέρετε ότι συνήθως για κάποιους μήνες, επειδή κλείνουν τα ξενοδοχεία, οι υπάλληλοι παίρνουν το επίδομα ή κάθονται ή κάνουν, όπως λες κι εσύ, μια άλλη δουλειά και συνήθως και «μαύρη», που σημαίνει και απώλεια πόρων, αλλά βεβαίως, αυτό σημαίνει και ότι πιθανότατα κόβουν το δρόμο κάποιου άλλου να βρει δουλειά, που έχει αυτή την ανάγκη.

Είπαμε να επεκτείνουμε την περίοδο λειτουργίας των μεγάλων ξενοδοχείων και όχι μόνο, με το να δώσουμε επιδόματα, αλλά επιδόματα για να δουλέψουν στα ξενοδοχεία. Και έτσι από τη μία βοηθήσαμε στο να επεκταθεί η τουριστική περίοδος και από την άλλη μεριά υπήρχε και δουλειά και ένας τζίρος στις κοινωνίες όπου υπάρχει τουριστική ανάπτυξη.

Άρα λοιπόν, αυτή είναι η βασική μας φιλοσοφία πια, βοηθάμε στο να μείνει ο εργαζόμενος στη δουλειά. Το ίδιο κάνουμε και με τα επιδόματα που δίνουμε για τις ασφαλιστικές εισφορές για το νεοεισερχόμενο στη δουλειά, ή για τη διατήρηση μιας θέσης δουλειάς. Κι αυτά καλύπτουν εκατοντάδες χιλιάδες ανέργους αυτή τη στιγμή.

Θέλω όμως, επίσης, να τονίσω ότι η άλλη πλευρά είναι η εκπαίδευση. Και πολύ σωστά επεσήμανες ότι η κατάρτιση, όπως γίνεται - με το σύστημα κατάρτισης όπως ήταν μέχρι σήμερα τουλάχιστον - ήταν ένα σύστημα πλασματικής πολλές φορές κατάρτισης, όπου τα γνωστά ΚΕΚ - ΙΕΚ έπαιρναν κάποια χρήματα και ο άλλος απλώς πήγαινε και υπέγραφε για την παρουσία, για να μπορούν έτσι να μοιραστούν τα χρήματα ή, εν πάση περιπτώσει, για να πάρουν τις επιδοτήσεις, χωρίς όμως από την άλλη μεριά να γίνεται σοβαρή δουλειά.

Κι εδώ αλλάζουμε αυτή τη λογική, δίνοντας ένα είδος κουπονιού, ας το πούμε έτσι, στον κάθε καταρτιζόμενο, το οποίο μπορεί να αξιοποιήσει σε οποιοδήποτε ΚΕΚ θέλει. Σιγά - σιγά αυτό μπορεί να γίνει και στα ΤΕΙ και στα ΑΕΙ. Δηλαδή να γίνεται και εκεί κατάρτιση και επανακατάρτιση, για μια νέα εξέλιξη σε ένα επάγγελμα. Μπορεί να βοηθηθεί ένας εργαζόμενος, ένας πτυχιούχος, ένας νέος και μέσα από τα Ανώτατα Ιδρύματά μας, όπως γίνεται και σε άλλες χώρες και να ελέγχεται πια, ότι γίνεται σωστά αυτή η δουλειά.

Η κατάρτιση λοιπόν, είτε είναι των ειδικευμένων, των εξειδικευμένων, είτε των ανειδίκευτων, είναι επίσης ένα πολύ βασικό στοιχείο στην προσπάθειά μας να χτυπήσουμε το πρόβλημα της ανεργίας. Αυτό μας δίνει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, για να μπορέσουμε να έχουμε προϊόντα αξίας, γιατί εκεί πρέπει να πάμε.

Τώρα θέλω να τονίσω ένα ακόμα στοιχείο. Είναι ότι εμείς πρέπει να απελευθερώσουμε και το νέο, για να μπορεί να πάρει επιχειρηματική πρωτοβουλία. Σε ένα βαθμό ήταν και ένα ταμπού αυτό, διότι πολύ σωστά λες ότι, πάρα πολλοί λένε να πάω στο Δημόσιο. Κι αυτό ακριβώς έχει τα όριά του. Δεν είναι ότι θα κλείσει το Δημόσιο. Βεβαίως, θα είναι πολύ πιο περιορισμένες οι δυνατότητες στο Δημόσιο.

Άρα λοιπόν, πρέπει να ξαναμπεί αυτή η γενιά στη λογική του επιχειρείν, της επιχειρηματικότητας, και εκεί βεβαίως να σπάσουμε τα γραφειοκρατικά εμπόδια. Μία προσπάθεια που κάνουμε ήδη για να σπάσουμε τη γραφειοκρατία, είναι να μπορέσουμε να στηρίξουμε το νέο επιχειρηματία με κεφάλαιο κίνησης, με το venture capital, όπως λέγεται, ώστε να μπορεί να πάρει πρωτοβουλίες χωρίς να αναλαμβάνει τεράστιο ρίσκο, διότι καταλαβαίνω ότι το να ξεκινήσει μια επιχείρηση είναι ένα ρίσκο.

Να βοηθήσουμε λοιπόν τους νέους να πάρουν το ρίσκο αυτό, χωρίς να αισθανθούν ότι μπορεί να είναι και η καταστροφή τους ή να χρεωθούν για τη ζωή τους κ.λπ. Βλέπω ότι υπάρχει, στα σπάργανα έστω, ένα κίνημα νέων που θέλουν να επιχειρήσουν, που θέλουν να πάρουν πρωτοβουλίες. Κάποιες είναι κοινωνικές πρωτοβουλίες, άλλες είναι επιχειρηματικές.

Σε αυτό θα βοηθήσουμε. Βεβαίως, και εδώ ο ρόλος των Πανεπιστημίων - πολύ σωστά είπες - και των ΤΕΙ πρέπει να είναι διαφορετικός. Πρέπει να ξεφύγουν τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ από το φόβο και την αντίληψη ότι δεν έχουν καμία σχέση με την παραγωγή. Είναι παράλογο το ότι στη χώρα μας, θεωρούμε ότι τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ δεν έχουν σχέση με την παραγωγή. Κάποιοι μάλιστα, το θεωρούν και ταμπού.

Το αντίθετο, θα έπρεπε όλη η καινοτομία, όλη η γνώση να συνδυαστεί και να είναι αν θέλετε ο σύμβουλος του νέου, όχι μόνο όταν είναι μέσα στο Πανεπιστήμιο, αλλά και έξω, όταν προσπαθεί να επιχειρήσει με μια νέα επιχείρηση, ώστε να μπορεί να συμβουλεύεται τον Καθηγητή, τους συναδέλφους του, για την εξέλιξη της επιστήμης, για να μπορεί να καινοτομήσει.

Και το βλέπουμε αυτό, ότι νέα παιδιά έχουν πάρει πρωτοβουλίες. Παραδείγματος χάρη, πρόσφατα η Google αγόρασε μια ελληνική επιχείρηση νέων - η έδρα τους δυστυχώς ήταν στην Αγγλία, αλλά είναι Έλληνες - κάτι το οποίο δείχνει πόσες προοπτικές έχουμε.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Εγώ θα ήθελα να συμπληρώσω, στο πλαίσιο της αύξησης, του πολλαπλασιασμού των συναντήσεων αυτού του τύπου που ανέφερες, ότι η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Νεολαίας, έχει ξεκινήσει από τη Θεσσαλονίκη την πρωτοβουλία των συναντήσεων με μικρές ομάδες νέων, που έχουν καινοτομήσει είτε στην επιχειρηματικότητα ή σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος, πολιτισμού, στις θεωρητικές επιστήμες συνολικά, με σκοπό η πολιτική να συνδιαμορφώνεται, να κατατίθενται οι προτάσεις και να δημιουργούνται δίκτυα πανελλαδικά, που θα λειτουργούν σαν συνομιλητές της Γενικής Γραμματείας και του Ινστιτούτου Νεολαίας, για τη διαμόρφωση της πολιτικής τους.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Κι εγώ θα έλεγα Γιάννο, ότι κι εμείς έχουμε μια σειρά προγραμμάτων - δεν ήθελα να τα αναφέρω όλα - που αφορούν σε περίπου 500.000 ανέργους. Αυτά θα εφαρμοστούν. Από εσάς, αυτό που θέλουμε είναι να αξιολογείτε τα προγράμματα και, αμέσως, αν δείτε ότι κάτι δεν πάει καλά ή δεν υπάρχει η απαραίτητη ανταπόκριση, ή ότι κάτι άλλο μπορούσε να γίνει καλύτερα, θα μας βοηθήσετε και εμάς στην καλύτερη εφαρμογή και αξιοποίηση αυτών των χρημάτων, αν το επισημαίνετε.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Να συνεχίσουμε με τη σειρά που σας είχα πει πριν. Πάμε σε ερώτηση από το Twitter.

H Ειρήνη Κωστάκη, σας ρωτάει Πρόεδρε: ο ιδρυτής του Facebook είναι μικρότερός μου και επιτυχημένος, αλλά είμαι σίγουρη ότι στην Ελλάδα δεν θα είχε κάνει τίποτα. Ψέμα ή αλήθεια;

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Ίσως να υπάρχουν και κάποιες αλήθειες, εν μέρει, αλλά σίγουρα δεν είναι όλη η αλήθεια αυτή. Με ποια έννοια: ότι θεωρώ - το έλεγα και προηγουμένως - ότι έχουμε ένα σπάνιο ανθρώπινο δυναμικό στη χώρα μας. Όπως τόνισα και πριν, αυτή η γενιά είναι η πιο εκπαιδευμένη γενιά που έχει περάσει από τη νεότερη, τη σύγχρονη Ελλάδα. Έχει δυνατότητες, το βλέπουμε.

Εγώ κάνω κάθε προσπάθεια να συναντώ νέους ανθρώπους που καινοτομούν, που βραβεύονται, που παίρνουν πρωτοβουλίες. Είχα δει πριν από λίγους μήνες δυο παιδιά, που βραβεύτηκαν στο Χάρβαρντ για το λογισμικό τους. Άλλα παιδιά που βραβεύτηκαν από τη Microsoft για μια καινοτομία γύρω από τα Μουσεία, για την περιήγηση στους μουσειακούς χώρους και στα αρχαία μας μνημεία.

Βλέπω νέους που καινοτομούν στην αισθητική, στην αρχιτεκτονική, προβάλλοντας την ελληνική παράδοση, αλλά και δημιουργώντας και πράσινα, ενεργειακά κτίρια, που είναι πολύ πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Χρησιμοποιούν δηλαδή πολύ μικρή ενέργεια ή και καθόλου, με μηδενικό αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα. Βλέπω ανθρώπους που ασχολούνται με την πράσινη ανάπτυξη και την ενεργειακή πολιτική, με τα φωτοβολταϊκά, με τις ανεμογεννήτριες.

Υπάρχουν λοιπόν όλες αυτές οι δυνατότητες, όπως βεβαίως και πρωτοβουλίες, όπως είναι το «Open Coffee» και «Open Tourism» - ή «e-Coffee» και «e-Tourism», νομίζω αυτές είναι οι ορολογίες. Κάποιες κολεκτίβες, πρωτοβουλίες νέων, όπως οι «Atenistas», που είναι για την Αθήνα. Αυτά δείχνουν τη δυναμική που υπάρχει, το δυναμισμό των νέων ανθρώπων.

Άρα λοιπόν, μπορούμε να έχουμε και εμείς - και έχουμε, εν δυνάμει τουλάχιστον - πάρα πολλούς σαν τον Ζούκεμπερκ του Facebook. Δεν έχω δει την ταινία, αλλά έχω ακούσει. Όμως, υπάρχουν πολλά εμπόδια, αυτή είναι η αλήθεια, και υπάρχει και μια νοοτροπία. Την είπες κι εσύ πριν Γιώργο. Υπάρχει η νοοτροπία του να πάω στο Δημόσιο.

Δεν υπάρχει η νοοτροπία του δοκιμάζω, παίρνω πρωτοβουλία. Αλλά και μπροστά στην πρωτοβουλία, υπάρχουν πάρα πολλά κλειστά κυκλώματα, είτε γραφειοκρατία, είτε διαφθορά, που πολλές φορές δεν επιτρέπουν αυτή την δημιουργικότητα και πρωτοβουλία να ανθίσει.

Εμείς λοιπόν, από τη δική μας μεριά, αυτό που μπορούμε να δεσμευθούμε και να κάνουμε μαζί σας - και μακάρι τέτοιες συναντήσεις, να τις κάνουμε τακτικά - είναι να βλέπουμε πού είναι τα εμπόδια, για να άρουμε τα εμπόδια. Για να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο πολύ πιο ελεύθερο για την πρωτοβουλία σας, για τη δραστηριότητά σας, για τη φαντασία σας και για μια πιο σίγουρη δική σας πορεία. Για να ξέρετε ότι προγραμματίζοντας ένα σχέδιο, δεν θα βρείτε μπροστά σας κάποιο αναπάντεχο εμπόδιο, λόγω του ότι το κράτος, αντί να σας βοηθά, σας δημιουργεί προβλήματα.

Άρα λοιπόν, υπάρχει βεβαίως η αλήθεια ότι στην Ελλάδα η δημιουργικότητα δεν έχει επιβραβευθεί όσο θα έπρεπε και ότι εμποδίζεται, αλλά υπάρχει και από την άλλη μεριά μια άλλη αλήθεια, ότι έχουμε τεράστιες δυνατότητες και αυτές πρέπει να τις απελευθερώσουμε.

Λ. ΓΚΟΡΟΓΙΑ: Λέγομαι Λίζα Γκορόγια. Είμαι 22 ετών και μιας που αναφέρατε και τις πλασματικές ιδιότητες, είμαι θεατρολόγος. Δεν ανήκω στους ψηφοφόρους σας, αλλά ανήκω στη μερίδα των νέων που έχουν ήδη αποφασίσει να μεταναστεύσουν.

Θα ήθελα να σας θέσω δύο ζητήματα με πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις, αν μου το επιτρέπετε. Το πρώτο έχει σχέση με το διαχωρισμό της εκκλησίας και του κράτους. Θα ήθελα λοιπόν να σας ρωτήσω: γιατί ενώ γνωρίζουμε πως η εκκλησία είναι μία κερδοφόρα επιχείρηση που έχει στα χέρια της αμύθητο πλούτο και εδαφικές εκτάσεις, για ποιο λόγο, ενώ αυτή δεν επιθυμεί να βοηθήσει ένα κράτος που αιμορραγεί οικονομικά, η πολιτεία όχι μόνο δεν προχωρεί στο διαχωρισμό, αλλά έχει ευνοϊκή αντιμετώπιση απέναντί της. Να αναφέρω ας πούμε τη συνταγματική κατοχύρωση, την κρατική χρηματοδότηση, την ειδική φορολογική αντιμετώπιση και το καθεστώς δημόσιας υπηρεσίας που απολαμβάνει.

Η συγκεκριμένη ερώτηση λοιπόν πάνω σ' αυτό το θέμα είναι: σκοπεύετε να προβείτε σε πλήρη διαχωρισμό εκκλησίας - κράτους και σε φορολόγηση της εκκλησίας; Αν ναι, πότε; Αν όχι, γιατί;

Νομίζω ότι είμαστε στην πιο κατάλληλη περίοδο για να γίνει κάτι τέτοιο, γιατί το επιβάλλει η κοινή λογική, η κοινωνική κατακραυγή και η αγανάκτηση, λόγω των σκανδάλων και των θρησκευτικών ηγετών οι οποίοι αποκτούν έναν παράφορο πολιτικό λόγο, αλλά και οι πολιτικές συνθήκες και υποσχέσεις που έχει δώσει η Κυβέρνηση προεκλογικά γι' αυτή την κίνηση.

Το δεύτερο θέμα έχει να κάνει με την έξαρση των κρουσμάτων αυτοκτονιών περιθωριοποιημένων εφήβων και νέων. Θα γνωρίζετε ότι ο Μπαράκ Ομπάμα εμφανίστηκε πρόσφατα σε βίντεο, να υποστηρίζει τα θέματα ισότητας και να δεσμεύεται για άμεσες και δραστικές επεμβάσεις του κράτους, κατά της κοινωνικής διάκρισης απέναντι στη LGBT κοινότητα. Κατ' επέκταση, όμως, και σε κάθε κοινότητα που δέχεται διακρίσεις.

Θέλω λοιπόν να σας ρωτήσω, τι ενέργειες σκοπεύετε να κάνετε ενάντια στη ρητορική μίσους, το λεγόμενο «hate speech», και ποια είναι η τοποθέτησή σας σχετικά με το Σύμφωνο Συμβίωσης και, τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, στον τομέα της παιδείας, της περίθαλψης και των κοινωνικών παροχών;

Μπορώ να συνοψίσω τις ερωτήσεις μου. Η πρώτη είναι: σκοπεύετε να προβείτε σε πλήρη διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους και σε φορολόγηση της εκκλησίας; Και η δεύτερη είναι, ποια είναι η τοποθέτησή σας απέναντι στο Σύμφωνο Συμβίωσης, τι ενέργειες σκοπεύετε να κάνετε ενάντια στη ρητορική μίσους και αν εσείς θα συμμετείχατε σ' ένα αντίστοιχο βίντεο, όπως ο Μπαράκ Ομπάμα. Ευχαριστώ πολύ.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Θα σου κάνω κι εγώ μια ερώτηση μετά - γιατί φεύγεις από την Ελλάδα; Αλλά να πω εγώ πρώτα δυο πράγματα και μετά θα κάνουμε κουβέντα και γι' αυτό.

Πρώτα απ' όλα, το θέμα εκκλησίας - κράτους. Ναι, είμαι υπέρ του διαχωρισμού κράτους - εκκλησίας. Έχουμε ξεκινήσει ήδη έναν διάλογο με την εκκλησία γύρω απ' αυτό το θέμα, δεν είναι κάτι το οποίο - αν θέλεις - θα το επιβάλλουμε δια της βίας. Αλλά επειδή είναι ένα πολύ ευαίσθητο θέμα διαχρονικά στη χώρα μας, θεωρούμε ότι μέσα από το διάλογο μπορούμε να βρούμε λύσεις, διότι πιστεύω ότι ο ρόλος της εκκλησίας θα είναι πολύ σωστότερος, όταν πραγματικά έχει μεγαλύτερη αυτονομία και, θα έλεγα ότι τότε θα έχει και μεγαλύτερη επαφή με τον ίδιο τον πολίτη και ο ρόλος της θα μπορεί να είναι πολύ σημαντικός, όπως σημαντικά είναι και πολλά τα οποία ήδη κάνει η εκκλησία.

Παραδείγματος χάριν, επειδή μίλησες για διακρίσεις, πρέπει να χαιρετίσουμε την προσπάθεια που κάνει η Αρχιεπισκοπή και εδώ στην Αθήνα και αλλού στο θέμα των μεταναστών και των παράνομων μεταναστών, αλλά γενικότερα, που προσπαθεί να βοηθήσει μέσα από προνοιακές διαδικασίες, συσσίτια κ.λπ. Κανονικά θα έπρεπε και η πολιτεία αυτά να τα κάνει, αλλά εν πάση περιπτώσει, το ότι τα κάνει η εκκλησία είναι και αυτό ένα θετικό έργο. Στο μέτρο, λοιπόν, που αυτός ο διάλογος προχωρήσει, πιστεύω ότι θα εξυγιάνουμε τους ρόλους μας, και του κράτους αλλά και της εκκλησίας.

Το δεύτερο που έθεσες είναι επίσης σημαντικό. Αυτή τη στιγμή όλοι πρέπει να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Η φορολόγηση ήδη πέρασε, δηλαδή φορολογείται πια η εκκλησία. Αυτό έγινε με τον πρόσφατο νόμο, που φέραμε εμείς ως Κυβέρνηση. Και βεβαίως, άλλη φορολογία έχει όταν είναι κοινωνική η δραστηριότητα, άλλη όταν είναι εμπορική η δραστηριότητα.

Η αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων της εκκλησίας είναι από τα θέματα που κι εγώ προσωπικά, αλλά και ο ίδιος ο Αρχιεπίσκοπος, Ιερώνυμος, έχουμε θέσει, ώστε να συνεργαστούμε για την αξιοποίηση αυτής της δημόσιας - εκκλησιαστικής, σ' αυτή την περίπτωση - περιουσίας. Κι εμείς, ως κράτος, όλη η κοινωνία μας, έχουμε μια τεράστια δημόσια περιουσία που δεν αξιοποιείται. Και η αξιοποίηση αυτού του περιουσιακού στοιχείου θα είναι πολύ σημαντική στην αντιμετώπιση και της αναπτυξιακής μας προοπτικής, και της οικονομικής κρίσης.

Ως προς το δεύτερο ερώτημα, συμφωνώ επίσης και είναι στη βάση της φιλοσοφίας μας να μην υπάρχουν διακρίσεις. Δηλαδή, μια δημοκρατική χώρα είναι μια χώρα - κι αυτή θεωρώ ότι είναι μια προοδευτική αντίληψη - που προστατεύει το κάθε άτομο, τα δικαιώματα του καθενός. Δυστυχώς, ήμασταν σε μια πολιτική αντίληψη, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, που έλεγε, προνόμια σε κάποιους, στερώντας όμως δικαιώματα από όλους. Και η ελευθερία των επιλογών, πιστεύω ότι είναι και αυτό μέρος του δημοκρατικού δικαιώματος, της δημοκρατικής συνείδησης και μιας δημοκρατικής πολιτείας.

Προσωπικά, έχω μιλήσει πολλές φορές για το θέμα των διακρίσεων, όχι μόνο για το θέμα των ομοφυλοφίλων, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, είτε είναι φυλετικός ρατσισμός, είτε είναι η διάκριση ανδρών - γυναικών, είτε είναι το δικαίωμα να έχει λόγο ο καθένας και, παρά τη διαφορετική του άποψη να μην γίνεται αντικείμενο καταπίεσης ή αυταρχικής αντίδρασης από το κράτος. Έχω πάει και σε Δικαστήρια ως μάρτυρας πολλές φορές για τέτοιους ανθρώπους στη χώρα μας, αλλά έχω στηρίξει και αλλού προσπάθειες ενάντια στο ρατσισμό.

Είμαι υπέρ του Συμφώνου Συμβίωσης. Το ψηφίσαμε στην προηγούμενη Βουλή. Και ναι, θα μπορούσα κι εγώ σε ένα βίντεο, να πάρω αυτή τη θέση, όπως το κάνω και τώρα, χωρίς κανένα φόβο. Το πιστεύω ακράδαντα.

Τώρα να ακούσω, γιατί σκέφτεσαι να φύγεις από την Ελλάδα.

Λ. ΓΚΟΡΟΓΙΑ: Ήθελα να σας κάνω μια διευκρινιστική ερώτηση: σκοπεύετε να θεσμοθετήσετε κάτι ενάντια στη ρητορική μίσους; Δηλαδή να μην επιτρέπεται στο δημόσιο λόγο να προωθείται η διάκριση;

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Αυτό είναι πολύ σημαντικό ερώτημα και είναι ένα πολύ μεγάλο πολιτικό ερώτημα. Υπάρχουν χώρες δημοκρατικές, που έχουν νομοθεσία ενάντια στη ρητορική του μίσους και υπάρχουν άλλες χώρες, πάλι δημοκρατικές, που θεωρούν ότι αν βάλει κανείς μια διάταξη ενάντια στη ρητορική του μίσους, αυτό υπονομεύει την ελευθερία της έκφρασης.

Άρα, λοιπόν, εδώ χρειάζεται να προσέξει κανείς να μην χρησιμοποιήσει το κράτος, ως μέσο το οποίο θα έρθει να υπονομεύσει την ελευθερία της έκφρασης, δηλαδή ο αστυνόμος να πει «δεν σου επιτρέπω να πεις αυτή την άποψη, διότι θεωρώ ότι είναι μια ρητορική μίσους». Διότι αυτά, πολλές φορές στο παρελθόν, έχουν χρησιμοποιηθεί για να καταπιέσουν πραγματικές δημοκρατικές κινήσεις πολιτών, ή για να αντιμετωπίσουν μια άλλη πολιτική άποψη, την οποία θεωρούσαν επικίνδυνη, για να μπορούν να κρατάνε κάποιοι την εξουσία.

Άρα, λοιπόν, αυτό θέλει μια σοβαρή συζήτηση, τι μέτρα αναλαμβάνει κανείς για να αντιμετωπίσει τη ρητορική του μίσους. Για μένα, η καλύτερη αντιμετώπιση της ρητορικής του μίσους, είναι η διαμόρφωση μιας δημοκρατικής συνείδησης πλατύτερα σε κάθε κοινωνία, αλλά και στα Μέσα Ενημέρωσης, τα οποία και αυτά έχουν μεγάλη ευθύνη για το αν αφήνουν ή υποθάλπουν πολλές φορές - κάποια από αυτά, ή κάποιοι δημοσιογράφοι, δεν λέω για όλους - μια ρητορική του μίσους, μια ευκολία στο να λες «ο άλλος είναι διαφορετικός και άρα είναι κακός».

Είναι για μένα πιο αποτελεσματικό τελικά, από το να ζητήσουμε από το ίδιο το κράτος να κυνηγάει κάποιους, επειδή έχουν μια άποψη, που βεβαίως μπορεί να είναι πολύ κακή, αλλά έχουν δικαίωμα να την εκφράσουν.

Αλλά να ακούσω και τη δική σου - μια μικρή έστω - απάντηση, για να αφήσουμε και τους άλλους να μιλήσουν.

Λ. ΓΚΟΡΟΓΙΑ: Νομίζω ότι θα μπορούσα να σας απαντήσω με πολλούς στίχους ποιητών μας, αλλά θα σας πω ότι «όπου και να πάω, η Ελλάδα με πληγώνει». Νομίζω ότι πολλοί συμμερίζονται αυτή την άποψη, το έχουν εκφράσει ήδη, γι' αυτό είστε κι εσείς εδώ σήμερα, για να μας ακούσετε, και ότι νιώθουμε ότι έχουμε περισσότερα και εδώ μας ζητούνται λιγότερα.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Αυτό σημαίνει βέβαια ότι, όπου και να πας θα έχεις την Ελλάδα στην ψυχή σου. Και ακόμα και αν φύγεις θα σε πληγώνει, που σημαίνει, να δούμε πώς θα την αλλάξουμε για να μη σε πληγώνει, είτε βρίσκεσαι εδώ, είτε στο εξωτερικό.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Να συμπληρώσω κάτι για το θέμα των διακρίσεων που θέσατε ως ερώτημα. Η Γραμματεία έχει θέσει στο επίκεντρο των στρατηγικών της επιλογών για το έτος που πέρασε, αλλά και για το επόμενο, περιθωριοποιημένες ομάδες νέων. Μέσα σ' αυτό έχουμε εντάξει και καμπάνια κατά των διακρίσεων των ομοφυλόφιλων. Για πρώτη φορά η Γενική Γραμματεία συμμετείχε με stand στο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας, που διοργανώθηκε τον Ιούνιο στην πλατεία Κλαυθμώνος, ως ένα δείγμα ότι δεν αποτελεί πλέον ταμπού για το κράτος η ομοφυλοφιλία.

Έχει σχεδιάσει - και το επόμενο διάστημα θα δείτε - μια καμπάνια, η οποία θα προάγει το πρότυπο της συντροφικότητας μεταξύ ζευγαριών του ίδιου φύλου. Να προχωρήσουμε με ερωτήσεις.

Κ. ZOEHRER: Δεν θα κάνω την επανάληψη της ερώτησης «γιατί να μείνω στην Ελλάδα», γιατί από τότε που είμαι εδώ, με ρωτάνε γιατί ήρθα. Ήρθα για να δημιουργήσω, άρα δεν έχω ούτε την έλλειψη δημιουργικότητας, ούτε την έλλειψη όρεξης για δουλειά. Εγώ θα ρωτήσω κάτι άλλο: ποιος ο λόγος για να επιστρέψει κάποιος στην Ελλάδα αν έχει ήδη φύγει;

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Όταν λες ήρθες στην Ελλάδα, από πού ήρθες;

Κ. ZOEHRER: Ήρθα από την Αυστρία.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Είσαι Ελληνίδα της Αυστρίας ή είσαι Αυστριακή;

Κ. ZOEHRER: Είμαι μισή Ελληνίδα, μισή Αυστριακή, αυστριακής υπηκοότητας.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Και μεγάλωσες στην Αυστρία;

Κ. ZOEHRER: Μεγάλωσα στην Αυστρία, ήρθα στα 18 μου εδώ, ήθελα να έρθω στην Ελλάδα, ήθελα να δημιουργήσω στην Ελλάδα και αυτή τη στιγμή είμαι σε φάση που θέλω να φύγω.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Είναι μια επιλογή, βεβαίως. Ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και οικονομία και σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου οι εμπειρίες τού να ζήσεις κάπου αλλού είναι σημαντικές. Αλλά άλλο αυτό και άλλο να αισθάνεσαι ότι σε «σπρώχνει» μια χώρα να φύγεις. Και εγώ το έζησα αυτό, σε μια άλλη εποχή βέβαια, θα έλεγα σε μια πιο δύσκολη εποχή για την Ελλάδα, και πολλές γενιές το έχουν ζήσει, να αισθανθούν δηλαδή ότι η χώρα δεν τους θέλει. Όχι η χώρα, αλλά η κατάσταση στη χώρα, οικονομική, πολιτική, που έχει δημιουργήσει μετανάστες, είτε οικονομικούς μετανάστες, προσφυγιά, είτε και πολιτικούς εξόριστους.

Εγώ είχα βρεθεί στο εξωτερικό, με την οικογένειά μου που ήταν εξόριστη, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Τότε δεν ξέραμε αν θα ξαναγυρίσουμε ποτέ. Δεν ξέραμε αν θα τελείωνε η δικτατορία. Βλέπαμε την Πορτογαλία που είχε 40 χρόνια δικτατορία, και λέγαμε ίσως σε 40 χρόνια να απελευθερωθεί η Ελλάδα απ' τη δικτατορία. Ήταν πάρα πολύ σκληρή πραγματικότητα, τουλάχιστον ψυχικά.

Εγώ θα μπορούσα να είχα μείνει στο εξωτερικό. Μεγάλωσα εκεί και στην Αμερική και στη Σουηδία και στον Καναδά. Εύκολο θα ήταν για μένα και να βρω δουλειά, και να έχω μια καριέρα. Αποφάσισα να γυρίσω στην Ελλάδα, με μια υπόσχεση: να παλέψω να την αλλάξω. Εάν δεν είχα αυτό μέσα μου, δηλαδή αν μέσα μου δεν έλεγα, κάτι μπορώ και εγώ να προσφέρω - εντάξει, ήμουν σε μια πολιτική οικογένεια, αλλά και σε ένα άλλο τομέα - και να πω, έρχομαι για να αλλάξω κάποια πράγματα, ίσως να μην γύριζα.

Και ξέρω ότι ένας Έλληνας που έχει ζήσει στο εξωτερικό, έχει έναν καημό. Γιατί ξέρει, βλέπει ότι στο εξωτερικό γίνονται πολλά πράγματα με διαφορετικό τρόπο και είναι - όπως τα λέω εγώ - τα αυτονόητα. Δεν είναι καμιά μεγάλη επανάσταση. Εγώ τη λέω «επανάσταση του αυτονόητου», το πώς λειτουργεί το νοσοκομείο, το πώς λειτουργεί το σχολείο, το πώς λειτουργεί η δημόσια υπηρεσία.

Ενώ εδώ, ακριβώς λόγω μικρών και μεγάλων συμφερόντων, η διαχείριση του πλούτου που έχουμε, έχει γίνει με έναν τέτοιο τρόπο που σπαταλά τους ανθρώπινους πόρους, σπαταλά τους φυσικούς πόρους, σπαταλά όλες τις δυνατότητες που έχει αυτή η χώρα.

Άρα, θα έλεγα ότι το να πάει κανείς για ένα χρονικό διάστημα έξω, το κατανοώ για κάποια ανάγκη ίσως, ή ακόμα και για εμπειρία. Αλλά εγώ σας καλώ να αλλάξουμε την Ελλάδα. Δεν είναι εύκολο, δεν είναι πιο εύκολο αυτό, αλλά πιστεύω ότι θα δώσει στον καθένα που το κάνει μεγάλη ικανοποίηση. Και όταν το καταφέρνεις, και πιστεύω ότι μπορούμε να το καταφέρουμε - γιατί έχει αλλάξει η Ελλάδα, δεν είναι η ίδια που ήταν πριν από 30, 40 χρόνια - νομίζω ότι θα γεμίσει με ικανοποίηση τη ζωή σου πολύ περισσότερο, από το ότι απλώς έφυγες έξω και έκανες μια ζωή και μια οικογένεια - που είναι βεβαίως σημαντικό - και έχεις μια καλύτερη, πιθανώς προσωρινά, οικονομική κατάσταση.

Πρέπει να φτιάξουμε την Ελλάδα. Αυτό βέβαια είναι μια γενική απάντηση. Ειδικότερες απαντήσεις μπορούν να δοθούν βλέποντας τα προβλήματα συγκεκριμένα, ώστε έτσι να δούμε και πού μπορούμε να βοηθήσουμε εμείς, ώστε να μη φύγει ο κόσμος, να μη φύγει ο νέος από την Ελλάδα, αλλά να δώσουμε ευκαιρίες.

Αυτό θέλω να κάνω, να δώσω ευκαιρίες. Δεν λέω ότι θα δώσω εγώ δουλειά, προσωπικά, ή ότι θα σας διορίσω στο Δημόσιο. Δεν δίνω τέτοιες υποσχέσεις.

Να φτιάξω ένα πλαίσιο, να φτιάξουμε μαζί ένα πλαίσιο, ώστε να αισθανθείτε εσείς σιγουριά και ότι έχετε το περιθώριο, την ελευθερία, ώστε να αξιοποιήσετε τις δυνάμεις σας με ένα δημιουργικό τρόπο. Αυτή είναι η απάντησή μου.

Θ. ΠΑΠΑΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ: Παπαδημόπουλος Θέμης, από το «Open tourism» που είπατε. Βασικά, θα πατήσω λίγο στα δικά σας τα λεγόμενα.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Θα μας πεις και δυο λόγια για το «Open tourism».

Θ. ΠΑΠΑΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ: Ναι, μετά όμως. Opentourism.gr.

Σε αυτά που είπατε στη ΔΕΘ καταρχάς, για τους επαναστάτες του αυτονόητου - ή του ακατανόητου, λέω εγώ - ας υποθέσουμε ότι όλοι αυτοί έχουν κάνει την επανάστασή τους και έχουν καταφέρει να αλλάξουν σε κάποιο επίπεδο τη νοοτροπία.

Δηλαδή τα Πανεπιστήμια έχουν αρχίσει να προσανατολίζονται προς την αγορά, οι καθηγητές βοηθάνε τους φοιτητές σε επίπεδο εξωστρέφειας. Οι νέοι πλέον δεν θέλουν να μπουν στο Δημόσιο αλλά θέλουν να δημιουργήσουν νέες επιχειρήσεις. Ότι το Δημόσιο πραγματικά εξυπηρετεί τον πολίτη και έχει το ρόλο που πρέπει να έχει, όπως γίνεται σε όλα τα πραγματικά κράτη.

Ο πολίτης έχει συνειδητοποιήσει την ευθύνη του και τα media προβάλλουν τα σωστά πρότυπα και όχι μοντέλα και τραγουδίστριες. Άρα, η κρίση πάει θετικά προς τον Έλληνα, έχει οξύνει τη δική του κρίση και έρχονται αυτοί οι επαναστάτες και σας ζητάνε ότι θέλουν ένα νέο πρόγραμμα 100 ημερών, διαφορετικό απ' αυτό που είχατε υποσχεθεί όταν γίνατε νέα Κυβέρνηση, και σας λένε «θέλουμε και εμείς να συνεργαστούμε για να το υλοποιήσουμε».

Εσείς τι θα είχατε τότε να τους πείτε και τι μπορείτε να τους δώσετε;

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Πρώτα απ' όλα, για να αλλάξουμε την Ελλάδα θέλει ακόμα δουλειά. Δεν θα έρθει αυτό φυσιολογικά, με την έννοια του αυτόματου πιλότου. Θέλει να δημιουργήσουμε μια αντίληψη πάταξης της αδιαφάνειας, της διαφθοράς. Η αλλαγή νοοτροπιών στην καθημερινότητά μας, θέλει ακόμα δουλειά.

Εδώ, πιστεύω ότι η νέα γενιά που έχει τεράστιες δυνατότητες, πρέπει να οργανωθεί και όταν λέω να οργανωθεί δεν εννοώ σε κόμματα ή σε κάποιους παραδοσιακούς συλλόγους, αλλά όπως είναι μέσα στο Διαδίκτυο, π.χ. μέσω του Facebook, μέσω άλλων πρωτοβουλιών. Αυτές οι αντιλήψεις, αυτά τα νέα προτάγματα, αυτό το νέο όραμα για το τι θα μπορούσε να είναι αύριο η Ελλάδα, θα πρέπει να ακουστεί περισσότερο.

Όχι από έναν Πρωθυπουργό, αλλά απ' την ίδια την κοινωνία και την ίδια τη νέα γενιά, που στο κάτω-κάτω σας αφορά και πολύ περισσότερο. Διότι έχετε τη ζωή μπροστά σας, εμείς σας παραδίδουμε αυτή τη χώρα. Άρα, εσείς έχετε το λόγο.

Όμως, κάνοντας τη Δημόσια Διοίκηση καλύτερη, διαμορφώνοντας συνθήκες αξιοκρατίας, διαφάνειας, αυτά αμέσως θα έχουν επιπτώσεις και σε ένα άλλο όραμα για τη χώρα. Όταν ξέρει ο άλλος ότι η αξιοκρατία είναι πια γεγονός, θα ξέρει ότι μπορεί τις δικές του δυνάμεις να τις καλλιεργήσει, θα δει διαφορετικά το Πανεπιστήμιο, όχι απλώς να πάρω το πτυχίο για να έχω ένα πτυχίο, αλλά τι γνώσεις χρειάζομαι εγώ, για να μπορώ να ανταγωνιστώ - με την καλή έννοια - για να μπορώ να επιτύχω, για να μπορώ να έχω προοπτική.

Και αυτό θα είναι καλό όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για την Ελλάδα, γιατί δεν ζούμε μόνοι μας, ζούμε σε μια παγκόσμια οικονομία. Και όσο συνεχίζει το ελληνικό κράτος να βοηθάει πελατειακά τον έναν ή τον άλλον, στο τέλος δεν βοηθά την Ελλάδα, την Ελληνική κοινωνία στο σύνολό της. Γιατί δεν είμαστε μια χώρα που μπορεί να ανταγωνιστεί, σε αυτό το παγκόσμιο γίγνεσθαι, άλλες χώρες, άλλους νέους - της Κίνας, της Αμερικής, της Ινδίας - που μέσα από άλλες δυσκολίες κατακτούν σιγά-σιγά γνώσεις, τις οποίες εμείς δεν κατακτούμε.

Και υπάρχουν εργαλεία και δυνατότητες, τα οποία εμείς θεωρούμε ότι δεν χρειαζόμαστε, γιατί υπάρχει το «μέσο», υπάρχει ο «γνωστός», υπάρχει όλη αυτή η πελατειακή λογική.

Άρα, λοιπόν, όχι μόνο βοηθάμε το νέο που έχει δυνατότητες και τον στηρίζουμε να τις αναπτύξει, αλλά βοηθάμε και τη χώρα. Όμως από εκεί και πέρα, χρειάζεται ένα πρόγραμμα οραματικό, δεν θα έλεγα 100 ημερών, αλλά ένα πρόγραμμα οραματικό για το πού πάμε. Αυτό πιστεύω ότι υπάρχει.

Χάθηκε όμως αυτό το χρόνο, μέσα στη μεγάλη πίεση που αισθάνθηκε και ο Έλληνας πολίτης, όλοι μας, για να αντιμετωπίσουμε τη χρεοκοπία, να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, το οποίο έπεσε πάνω σε αυτή την Κυβέρνηση - το τεράστιο χρέος, το τεράστιο έλλειμμα, το έλλειμμα αξιοπιστίας. Δεν μας πίστευαν, βγαίναμε έξω, μιλούσαμε και έλεγαν, «καλά, δεν πιστεύουμε τους Έλληνες, και πριν αυτά μας λέγατε, γιατί να πιστέψουμε τώρα εσάς;».

Δείξαμε όμως ότι υπάρχει αξιοπιστία, ότι μπορούμε να πάρουμε δύσκολες αποφάσεις. Δεν φυγομαχούμε. Και αυτό είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα.

Όμως, πού θα πάει η Ελλάδα; Εγώ πιστεύω στην Ελλάδα των αξιών. Το έλεγα και προηγουμένως. Και στο εργατικό δυναμικό και στους νέους. Το προϊόν που βγάζουμε να είναι αξίας. Να είναι ανταγωνιστικό γιατί είναι αξίας, όχι επειδή είναι φθηνό.

Να αξιοποιήσουμε τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα. Και έχει η Ελλάδα πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα. Όχι μόνο το ανθρώπινο δυναμικό, που είναι ένα απ' τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα που δεν αξιοποιούμε, αλλά όταν λέμε π.χ. ότι σε όλο τον κόσμο, έτσι κι αλλιώς θα πάμε στην πράσινη ανάπτυξη, ή την καθαρή ανάπτυξη, ή την καθαρή ενέργεια, γιατί να μην είμαστε πρωτοπόροι σε αυτό;

Όταν η Ελλάδα έχει μεγάλες δυνατότητες παραγωγής αιολικής ενέργειας, ηλιακής ενέργειας, γεωθερμικής ενέργειας, γιατί να έχουμε ένα απόθεμα με την αρνητική έννοια, ενώ μπορούμε να την κάνουμε θετική; Και εννοώ με αυτό ότι εμείς στα σπίτια μας, καταναλώνουμε περισσότερη κατά κεφαλήν ενέργεια, από κάθε άλλο Ευρωπαίο, ενώ έχουμε ένα πάρα πολύ καλό κλίμα, δηλαδή, δεν χρειάζεται καν.

Να μπούμε, λοιπόν, στη λογική εξοικονόμησης ενέργειας. Αυτό θα μειώσει πάρα πολύ την κατανάλωση ενέργειας, αλλά θα καλυτερεύσει και το περιβάλλον μας. Όλα αυτά θα μας δώσουν μια Ελλάδα που αξιοποιεί την παράδοση, την τέχνη, τον πολιτισμό μας, μαζί με τα προϊόντα μας, και θα αξιοποιήσει και το ανθρώπινο δυναμικό για να μπορέσουμε να φτιάξουμε την Ελλάδα της ποιότητας. Πρώτα απ' όλα, για τη ζωή μας, για όλους εμάς που ζούμε σε αυτή χώρα, αλλά και για την οικονομία μας, ώστε να είναι βιώσιμη.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Έχουμε παρασυρθεί από τη ζωντάνια του κοινού και έχουμε παραμελήσει τη διαδικτυακή επικοινωνία. Να προχωρήσουμε σε ένα μήνυμα από το Facebook. Ο Αλέξανδρος Μανωλίτης, σας ρωτάει: «γιατί δεν δημεύεται η περιουσία ανθρώπων, που αποδεδειγμένα έχουν κλέψει χρήματα από το Δημόσιο;».

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Πρώτα απ' όλα, αυτό το οποίο εγώ τουλάχιστον, το συναντώ σχεδόν σε κάθε συνάντηση που έχω με πολίτες, με συνεργάτες, με φορείς, είναι αυτό που μου λένε, ότι «πρέπει να υπάρξει δικαιοσύνη επιτέλους σε αυτή τη χώρα». Αυτή την αίσθηση της ευνομίας θέλουμε να την εμπεδώσουμε. Να μπουν κανόνες. Υπάρχουν κανόνες βεβαίως, κάποιοι είναι καλοί, κάποιοι δεν είναι καλοί. Πρέπει να αλλάξουν, όταν δεν είναι καλοί, αλλά επιτέλους πρέπει οι κανόνες να τηρηθούν, για να μπορεί να αισθάνεται και ο καθένας ότι υπάρχει μια αίσθηση Δικαίου και όχι το δίκιο του ισχυρού.

Δηλαδή, επειδή έχω «μέσο» ή επειδή έχω λεφτά ή επειδή είμαι ισχυρός παράγοντας κάποιου κόμματος ή κάποιου καναλιού ή δεν ξέρω εγώ τι άλλο, να μπορώ εγώ να επιβάλω τη δική μου βούληση αυθαίρετα, ενάντια στο νόμο και όχι σύμφωνα με το νόμο.

Αυτό το αίσθημα Δικαίου, αν δεν το εμπεδώσουμε, δεν θα υπάρξει κοινωνική συνοχή, δεν θα μπορεί να αισθανθεί ο πολίτης ότι πραγματικά συμμετέχει σε μια συλλογική προσπάθεια σε αυτή τη χώρα.

Έχουμε λοιπόν ήδη - και δίνουμε μια μεγάλη μάχη - νομοθετήσει, αλλά και στην πράξη κάνουμε κινήσεις, για να αισθανθεί ο πολίτης ότι υπάρχει δικαιοσύνη.

Πρώτα απ' όλα, ήδη κάνουμε μια μεγάλη αλλαγή στην Δικαιοσύνη, για να την ανεξαρτητοποιήσουμε και να γίνονται οι επιλογές - που ως τώρα γίνονται από το Υπουργικό Συμβούλιο - για την ηγεσία της Δικαιοσύνης, με πολύ πιο αξιοκρατικό τρόπο, μέσα από μια ακροαματική διαδικασία στη Βουλή. Εκεί συμμετέχουν όλα τα κόμματα, δεν είναι μια κομματική επιλογή.

Και δεύτερον, με την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης. Όπως, παραδείγματος χάριν, και για τις φορολογικές υποθέσεις. Υπάρχει μια τεράστια φοροδιαφυγή και δυστυχώς η φοροδιαφυγή αφορά και σε κοινωνικά στρώματα πολλές φορές πολύ πλούσια. Έχουμε ήδη παραπάνω από 2.000 υποθέσεις γιατρών, αυτούς τους μήνες, για τους οποίους έχει φανεί από τη διασταύρωση των στοιχείων, ότι έχουν πολύ μεγαλύτερο πλούτο από ό,τι δηλώνουν.

Έχουμε ήδη προβεί σε κατασχέσεις σπιτιών αυτών που φοροδιαφεύγουν, διότι με τις φορολογικές τους δηλώσεις, ουσιαστικά έλεγαν ότι είναι σχεδόν άποροι, αλλά βλέπαμε ότι είχαν βίλες σε Μύκονο, Σαντορίνη κι αλλού. Και έχουν κατασχεθεί περιουσιακά στοιχεία, εφόσον δεν πλήρωναν τους φόρους τους.

Και αυτό θα συνεχιστεί. Βεβαίως, το κράτος θα κάνει τη δουλειά του και όλο και περισσότερο αυτό πιστεύω θα εμπεδωθεί, αλλά εν τέλει, αυτό το οποίο πρέπει να περάσει είναι ότι, είναι καθήκον μας και κοινωνική αλληλεγγύη να είμαστε εντάξει στις υποχρεώσεις μας.

Όταν είμαστε εμείς εντάξει στις φορολογικές υποχρεώσεις μας, αυτό είναι θετικό για τον κάθε πολίτη, διότι τότε μπορούμε να έχουμε σωστές υπηρεσίες υγείας, σωστή παιδεία, πρόνοια, σωστές πόλεις, τότε μπορούμε να επενδύσουμε στην ανάπτυξη και να υπάρχει και η αίσθηση ότι ο καθένας δίνει αυτό το οποίο μπορεί, αλλά και συμβάλλει ουσιαστικά στην πορεία της οικονομίας και της κοινωνίας.

Ο. ΧΑΪΔΟΥ: Όλγα Χάιδου. Τον περασμένο μήνα από τη Λήμνο έγινε η διακήρυξη του νέου Ψηφιακού Σχολείου. Πρέπει όμως να σας πω ότι οι πολίτες το δέχτηκαν με πολύ μεγάλη δυσπιστία και υπάρχουν καλοί λόγοι γι' αυτό. Οι αλλαγές στην παιδεία τα τελευταία 25 - 30 χρόνια είναι πιο συχνές από ό,τι στη μόδα! Δυστυχώς.

Θα σας αναφέρω τα πειραματικά σχολεία, τα οποία δέχονται υποτίθεται τους καλύτερους μαθητές, αλλά με κλήρωση. Αυτό είναι ένα παράδοξο. Επίσης, στο νέο Ψηφιακό Σχολείο από ό,τι φαίνεται οι δεξιότητες της Πληροφορικής ταυτίζονται με τις βασικές γνώσεις χειρισμού.

Όπως καταλαβαίνετε η άποψη που έχουν οι πολίτες για ένα τέτοιο σύστημα παιδείας, δεν μπορεί να είναι και η καλύτερη. Θα περιμένουμε από αυτή την Κυβέρνηση να δούμε κάποια χειροπιαστή αλλαγή, ή θα περιμένουμε τον επόμενο Υπουργό Παιδείας να κάνει όλα αυτά που συζητάμε σήμερα; Ευχαριστώ.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Σε ευχαριστώ Όλγα. Πρώτα απ' όλα, υπήρξα κι εγώ Υπουργός Παιδείας για ένα σύντομο χρονικό διάστημα και αυτό ήταν πράγματι ένα από τα ερωτήματα. Και το έχουν διατυπώσει βεβαίως και οι ιστορικοί της εκπαίδευσης, όπως ο Αλέξης Δημαράς, πολλές φορές - γιατί γίνονται τόσες αλλαγές, με τις αλλαγές των Υπουργών.

Στόχος μας, και τότε όταν ήμουν εγώ Υπουργός, αλλά και τώρα, είναι να διαμορφώσουμε μια ευρύτερη συναίνεση μεταξύ των κομμάτων μέσα από Διακομματικές Επιτροπές, αλλά και μέσα από το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας, για να συμφωνήσουμε στις μακροχρόνιες αλλαγές που πρέπει να γίνουν. Έτσι, οι αλλαγές που γίνονται σήμερα, πιθανώς να μην αλλάξουν από έναν Υπουργό, από μια άλλη Κυβέρνηση.

Όμως χρειάζονται αλλαγές στην παιδεία. Αυτό είναι απολύτως σίγουρο. Και ίσως στην Ελλάδα αυτές οι αλλαγές είναι πιο συχνές, διότι έχουμε ένα πάρα πολύ συγκεντρωτικό σύστημα. Δηλαδή, ο Υπουργός έχει τεράστια δύναμη - που δεν θα έπρεπε - να αλλάξει με μια μικρή απόφαση όλα τα βιβλία - βεβαίως μέσα από μια διαδικασία - που χρησιμοποιούμε στα σχολεία.

Επίσης, το πρόγραμμα, αν θα γίνει ένα Τμήμα σε ένα Πανεπιστήμιο, ή πόσοι θα είναι οι εισακτέοι, εάν θα χρηματοδοτηθεί ένα Πανεπιστήμιο ή ένα άλλο, εάν θα δημιουργηθεί ένα Πανεπιστήμιο κάπου ή δεν θα δημιουργηθεί, κι αυτό γίνεται μέσα από μια κεντρική γραφειοκρατία, που συνήθως δεν αξιολογεί και ποιες είναι οι βασικές προτεραιότητες της χώρας μας.

Έτσι, λοιπόν, έχουμε ένα πάρα πολύ συγκεντρωτικό σύστημα, θα έλεγα σχεδόν σοβιετικό, γιατί η Σοβιετική Ένωση τότε αποφάσιζε πόσοι θα είναι σε κάθε επάγγελμα και έβγαζε αυτούς τους ανθρώπους - αλλά έκανε ένα σχεδιασμό τουλάχιστον. Εμείς ούτε αυτόν δεν έχουμε καλά - καλά.

Βγάζουμε τον ίδιο αριθμό, παραδείγματος χάριν, σε ένα επάγγελμα κάθε χρόνο, χωρίς να αξιολογούμε αν υπάρχει η απορροφητικότητα ή αν υπάρχουν κι άλλες ανάγκες των ίδιων των νέων να δουν ένα άλλο επάγγελμα. Γι' αυτό, εμείς θέλουμε να αποκεντρώσουμε και να απελευθερώσουμε τις δυνάμεις της παιδείας, για να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία.

Κάποιος ο οποίος κάνει θέατρο, να μπορεί να κάνει και πληροφορική. Γιατί όχι; Να συνδυάσει δηλαδή την τέχνη του θεάτρου με την πληροφορική, τη νέα τεχνολογία που θα μπορούσε πιθανώς να βοηθήσει στη σκηνοθεσία, που θα είναι μια διαφορετική σκηνοθεσία από την παραδοσιακή, διότι θα αξιοποιεί όλη τη νέα τεχνολογία.

Ή, όπως είδα στην Νορβηγία - όταν ήμουν Υπουργός Παιδείας - όπου οι νοσηλευτές συνεργάζονταν με το Πολυτεχνείο. Και αναρωτιόμουν «γιατί μηχανικοί και νοσηλευτές;». Διότι τα τεχνητά μέλη, που πολλές φορές χρειάζονται, η τεχνολογία δηλαδή που μπαίνει πια στην αντιμετώπιση του ασθενή, θέλει άλλου είδους επαγγέλματα και συνδυασμό επαγγελμάτων.

Άρα, λοιπόν, αυτό που θα κάνουμε εμείς είναι να απελευθερώσουμε την εκπαίδευση, ώστε να μπορούν να επιλέγουν πολύ πιο ελεύθερα οι νέοι τι θέλουν. Να μπαίνουν στο Πανεπιστήμιο και όχι στη Σχολή ή στο Τμήμα. Να μπαίνει κανείς στο Πολυτεχνείο, αλλά το τι θα βγει θα το ψάξει εκεί μέσα. Να μπαίνει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αλλά το αν θα βγει κοινωνιολόγος ή παιδαγωγός ή ένας συνδυασμός ψυχολόγου και παιδαγωγού, ή οτιδήποτε άλλο, αυτό να γίνεται μέσα από τη δική του επιλογή και του ίδιου του Πανεπιστημίου. Πάντα με αξιολόγηση και πάντα βεβαίως με πιστοποίηση των πραγματικών ικανοτήτων που θα έχει ο κάθε φοιτητής, όταν αποφοιτά.

Για να βοηθήσουμε κι αυτή την προσπάθεια, θέλουμε να δώσουμε πολύ μεγαλύτερες ευκαιρίες και δυνατότητες. Και το Πανεπιστήμιο και το σχολείο πρέπει πια να αξιοποιήσουν και την ψηφιακή εποχή. Για έναν απλούστατο λόγο: έχουμε, έχετε στα χέρια σας - δεν το είχαμε εμείς, σήμερα όμως, το έχω κι εγώ, γιατί αξιοποιώ τη νέα τεχνολογία - μια παγκόσμια βιβλιοθήκη.

Όλο και περισσότερο θα το βλέπετε αυτό κι εσείς στο Διαδίκτυο. Αν μπείτε στο «iTunes University», παραδείγματος χάριν ή αλλού, στο MIT, στο Harvard, στο Stanford, στο LSE και αλλού, θα βρείτε πανεπιστημιακά μαθήματα, τα οποία είναι προσβάσιμα σε όλους. Αυτό θέλουμε να κάνουμε εμείς.

Όλο το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα - και θέλουμε να είμαστε πρωτοπόροι σε αυτό - να ψηφιοποιηθεί, βιβλία, διαλέξεις, σημειώσεις, βοηθήματα, πρωτοβουλίες, παραγωγή.

Είχα πάει προχθές στην Κόνιτσα στο Περιβαλλοντικό Κέντρο και εκεί παράγουν τα παιδιά περιβαλλοντικό υλικό για δική τους μάθηση. Για παράδειγμα έφτιαξαν ένα φούρνο ο οποίος λειτουργεί με ήπιες μορφές ενέργειας. Η ουσία είναι, αυτό που έφτιαξαν αυτοί, να το ξέρουν κι αλλού στην Ελλάδα. Να δουν τις καλύτερες πρακτικές, να δουν τις καινοτομίες και ουσιαστικά να έχει πρόσβαση κάποιος και από το Πανεπιστήμιο όπου φοιτά, αλλά και εκτός Πανεπιστημίου, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, στη Δια Βίου εκπαίδευση που αφορά και στον ανειδίκευτο, αλλά και στον ειδικευμένο, για να συνεχίζει να εμπλουτίζει τη γνώση του, μέσα από αυτό το Ψηφιακό Σχολείο.

Ήδη σήμερα, μέσα σε λίγους μήνες, καταφέραμε και φτιάξαμε τη βασική δομή του Ψηφιακού Σχολείου. Αν μπείτε στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας και ψάξετε το Ψηφιακό Σχολείο, τα περισσότερα βιβλία πια, αν όχι όλα, ακόμα και παλαιότερων εποχών, δηλαδή προ 10ετίας, 20ετίας, προ 40 ετών κ.λπ., υπάρχουν ψηφιοποιημένα στο Διαδίκτυο. Αυτό πιστεύω θα δώσει τεράστιες δυνατότητες στη νέα γενιά της χώρας μας.

Ο. ΧΑΪΔΟΥ: Κύριε Πρωθυπουργέ, επιτρέψτε μου να σας πω ότι το ψηφιοποιημένο υλικό, δηλαδή τα σκαναρισμένα βιβλία δεν είναι Ψηφιακό Σχολείο. Περιμένουμε πολλά περισσότερα και περιμένουμε να τα δούμε σύντομα και θα ήθελα από εσάς μια δέσμευση για τις πρώτες χειροπιαστές αλλαγές που περιμένουμε να δούμε.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Βεβαίως, η ψηφιοποίηση των βιβλίων δεν είναι αρκετό και δεν είναι το μόνο. Είναι όμως μια πρώτη βάση, το γεγονός π.χ. ότι στο Πανεπιστήμιο σήμερα, μπορεί να γίνεται η διανομή των συγγραμμάτων μέσω του Διαδικτύου, είναι κάτι πολύ θετικό. Αύριο και το ίδιο το σύγγραμμα θα είναι ψηφιοποιημένο. Δεν θα περιμένει ο φοιτητής να πάρει το σύγγραμμά του, θα μπορεί να μπαίνει στο Διαδίκτυο και να παίρνει σημειώσεις κ.λπ.

Οι μαθητές και οι φοιτητές θα μπορούσαν να ασκούνται να απευθύνουν ερωτήσεις, να κάνουν προσομοιώσεις ακόμη και σε εξετάσεις. Θα μπορούσε να πει ένας νέος, θέλω να δω πώς είναι οι γενικές εξετάσεις. Μέσω του Διαδικτύου να κάνει προσομοίωση στις γενικές εξετάσεις και να αξιολογηθεί και να βαθμολογηθεί, να δοκιμάσει τις δυνάμεις του, όχι για να πάρει τον τελικό βαθμό.

Και όλα αυτά, να συνδέονται μεταξύ τους. Ακόμα και το λεγόμενο φροντιστήριο, ουσιαστικά θα μπορούσε να γίνει διαδικτυακά, με την αλληλοβοήθεια των συμφοιτητών ή συμμαθητών. Ακόμα και καινοτομίες, πειράματα, που πολλές φορές χρειάζονται τεράστιες υποδομές, θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μετά από το Ψηφιακό Σχολείο.

Αυτό το οποίο εμείς αλλάζουμε είναι ότι δίνουμε ελευθερία στα ΑΕΙ και στα ΤΕΙ, αυτή είναι η πρότασή μας. Συνδέουμε ΑΕΙ και ΤΕΙ με την περιφερειακή ανάπτυξη, ώστε να στηρίξουν και την οικονομική ανάπτυξη των περιοχών. Και δίνουμε ελευθερία στο να διαμορφώσουν οι ίδιοι οι πολίτες ποια νέα πτυχία θέλουν και ποιες νέες γνώσεις θέλουν. Μεγαλύτερη ελευθερία στους φοιτητές, στο εξεταστικό σύστημα, περισσότερη κριτική σκέψη. Δηλαδή, σήμερα π.χ. ξέρουμε ότι υπάρχουν τόσες θέσεις για μηχανικούς και όλοι ανταγωνίζονται για να πάρουν μια τέτοια θέση.

Εμείς θα πούμε, εάν έχεις τα προσόντα να συνεχίσεις την τριτοβάθμια εκπαίδευση, θα πληρώσουμε για την μετεκπαίδευσή σου ή την εκπαίδευσή σου στην τριτοβάθμια, στην ανώτατη εκπαίδευση και άρα δεν θα έχεις το άγχος εσύ, για να μπεις στη συγκεκριμένη θέση, αλλά θα έχεις την υποχρέωση να φτάσεις σε ένα επίπεδο γνώσεων.

Από εκεί και πέρα, μπαίνοντας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα μπορείς να έχεις επιλογές πολύ μεγαλύτερες, ο ίδιος ο φοιτητής να επιλέξει να διαμορφώσει τη δική του καριέρα, το δικό του - αν θέλετε - γνωστικό αντικείμενο και τελικό πτυχίο.

Όλα αυτά θα δώσουν πιστεύω μια πολύ μεγαλύτερη ώθηση σε ένα Πανεπιστήμιο, πολύ πιο αποτελεσματικό, πολύ πιο κοντά στις πραγματικές ανάγκες του ίδιου του φοιτητή, αλλά και της οικονομίας. Και θα ανοίξουμε και τα ελληνικά Πανεπιστήμια, ώστε να μπορούν να έρθουν και οι ξένοι φοιτητές - βεβαίως θα πληρώσουν το αντίστοιχο που πληρώνει το ελληνικό κράτος για κάθε Έλληνα φοιτητή, διότι δεν έχουν αυτοί δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία - αλλά αυτό θα ανοίξει τα ελληνικά Πανεπιστήμια και στην παγκόσμια κοινωνία, βεβαίως και με μαθήματα σε άλλες γλώσσες, ώστε να μπορεί και ο νέος, ο Έλληνας φοιτητής, ο μαθητής, ιδιαίτερα ο φοιτητής και ο μεταπτυχιακός, να μπορούν να έχουν την πρόσβαση και τη σύνδεση και με άλλες χώρες πολύ πιο εύκολα. Αντί δηλαδή να εξάγουμε φοιτητές, να εξάγουμε γνώση.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Να προχωρήσουμε στην τελευταία ερώτηση διαδικτυακά, γιατί πιέζει πολύ ο χρόνος. Η ερώτηση προέρχεται από την Έλενα Παπαγεωργίου - είναι και λίγο φαρμακερή.

Ζωντανός διάλογος με τους πολίτες έπρεπε να υπάρχει επί καθημερινής βάσεως. Άνθρωποι που υπάρχουν και δεν κάνουν τίποτα, από το να κάθονται στα γραφεία τους, έπρεπε να βρίσκονται σε τομείς επικοινωνίας online και να απαντούν σε ερωτήματα πολιτών, να καταγράφουν τα προβλήματα, για τα οποία μετά πρέπει να μελετούν τα επιτελεία της εκάστοτε Κυβέρνησης και να τα επιλύουν.

Με τη μια φορά, για καθαρά «show off», η άνοιξη αργεί πολύ. Πολλές φορές έχουμε στείλει e-mail σε Υπηρεσίες, σε Υπουργεία, μα ποτέ δεν λάβαμε απάντηση όσο σοβαρό και αν ήταν το ερώτημα.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Μιλάει πολύ σωστά βέβαια για μια τελείως διαφορετική Δημόσια Διοίκηση, για μια ηλεκτρονική Δημόσια Διοίκηση. Δηλαδή, να μπορεί κανείς ηλεκτρονικά να παίρνει απαντήσεις, να μην χρειάζεται πιστοποιητικά, να μην τρέχει από τη μια Υπηρεσία στην άλλη και να εξυπηρετείται. Και τα προβλήματα τα οποία υπάρχουν, να μπορούν να λύνονται με ένα διαφορετικό τρόπο.

Βεβαίως, με μια άλλη, διαφορετική νοοτροπία. Όμως αυτός είναι ο στόχος μας και δεν είναι μόνο στόχος. Ήδη έχουμε προχωρήσει σε μεγάλες καινοτομίες, οι οποίες θα δώσουν και αποτέλεσμα.

Ένα είναι το πρόγραμμα «Διαύγεια». Τι είναι αυτό; Πολύ απλό. Κάθε απόφαση Υπουργού ή οποιουδήποτε δημόσιου υπαλλήλου, που αφορά ιδιαίτερα σε κάποια χρήματα, θα δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο. Ήδη σήμερα, αν πάτε στην ιστοσελίδα της Κυβέρνησης, του Υπουργείου Εσωτερικών θα δείτε ότι εκεί υπάρχει ο κατάλογος όλων των αποφάσεων κάθε Υπουργού. Όλες μας οι αποφάσεις είναι στο Διαδίκτυο.

Δεύτερον, έχουμε το λεγόμενο OpenGov, την ανοιχτή διακυβέρνηση. Εκεί κάναμε ένα πρώτο πείραμα, το οποίο ήταν πρωτόγνωρο όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για πολλές άλλες χώρες. Στελεχώσαμε τις θέσεις των Γενικών Γραμματέων, που είναι πολιτικές, για τις οποίες συνήθως παλιότερα γινόταν κομματικό μοίρασμα, μέσα από αυτή τη διαδικασία. Για 88 θέσεις αρχικά και μετά για πολλές άλλες, για τις οποίες μας έστειλαν αιτήσεις 28.000 άτομα.

Βεβαίως, είχε αδυναμίες αυτό το σύστημα, διότι το να αξιολογήσεις όταν δεν έχεις μηχανισμό, είναι πολύ δύσκολο. Και το κράτος ποτέ δεν είχε τέτοιο μηχανισμό για να αξιολογήσει τους Γενικούς Γραμματείς, γιατί δεν ενδιαφερόταν η εκάστοτε κυβέρνηση να κάνει μία σε βάθος διαδικασία αξιολόγησης αυτών των ανθρώπων. Και ήταν πάρα πολύ δύσκολο να αξιολογήσουμε 28.000 άτομα, όταν δεν υπήρχε ο μηχανισμός.

Άρα λοιπόν, βλέπουμε και τις αδυναμίες. Βλέπουμε ότι πράγματι και εκεί, παρά την καλή μας πρόθεση, υπήρχαν δυσκολίες, άρα θα πρέπει να το βελτιώσουμε. Και προχωράμε σε ένα Open Gov 2, ώστε να μπορεί να υπάρξει ο μηχανισμός αξιολόγησης αυτών των ανθρώπων, όταν στελεχώνουμε τη Δημόσια Διοίκηση.

Επίσης, κάτι τελείως διαφορετικό για την Ελλάδα: κάθε νομοσχέδιο που έρχεται στη Βουλή πρέπει να περάσει από δημόσια διαβούλευση. Δεν υπήρχε πριν. Ερχόταν ο Υπουργός, μπορούσε να το καταθέσει στη Βουλή και μάλιστα μέσα σε λίγες μέρες να ψηφιστεί. Βεβαίως, η πλειοψηφία το ψήφιζε.

Σήμερα, εφαρμόζουμε μια διαφορετική διαδικασία. Πρώτα απ' όλα, κάθε νομοσχέδιο περνά από δύο αναγνώσεις, δηλαδή μια πρώτη ανάγνωση, και μετά από ένα χρονικό διάστημα επανέρχεται στη Βουλή, ώστε όλοι όσοι ενδιαφέρονται, να μπορούν να πουν τις απόψεις τους, είτε βουλευτές, είτε κάποιοι φορείς που θα κληθούν στη Βουλή σε κάποια ακρόαση.

Το δεύτερο όμως, που είναι πολύ σημαντικό, είναι ότι πριν πάει στη Βουλή, βγαίνει στο διαδίκτυο και εκεί έρχονται προτάσεις, ιδέες γύρω από τις αλλαγές που θεωρούν κάποιοι πολίτες ότι χρειάζονται - και είναι πολύ καλές οι προτάσεις αυτές.

Πάρα πολλοί Υπουργοί, μου λένε ότι μάθανε πολλά και διορθώσανε πολλά στο νομοσχέδιό τους από τις προτάσεις του πολίτη. Πιστεύω ότι αυτό, όλο και περισσότερο θα βοηθήσει στη Δημόσια Διοίκηση.

Βεβαίως, το τρίτο, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, είναι να περάσει η αντίληψη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Πράγματι, δεν χρειαζόμαστε σε κάποιους τομείς τόσους υπαλλήλους για την αντιμετώπιση πολλών προβλημάτων του πολίτη, γεγονός που τελικά δημιουργεί γραφειοκρατία, αντί να έχουμε ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Αυτό μπορεί να λυθεί, για παράδειγμα με την δημιουργία - κατά τα πρότυπα των ΚΕΠ - ηλεκτρονικών ΚΕΠ, ώστε οι περισσότερες υποθέσεις να αντιμετωπίζονται έτσι.

Θέλω όμως να πω κάτι ακόμα εδώ, ότι χρειάζεται και η βοήθεια των νέων. Με ποια έννοια; Εμείς περιμένουμε και προτάσεις, αν δούμε να υπάρχουν κενά, να υπάρχουν αδυναμίες. Αλλά μην περιμένετε άμεσα, ένας δημόσιος υπάλληλος, που μπορεί να μην ξέρει κομπιούτερ, να απαντήσει σε ένα e-mail, έτσι αυτόματα. Αυτό θα γίνει σιγά - σιγά.

Παραδείγματος χάρη, όταν έγινε πριν από λίγους μήνες η απογραφή των δημοσίων υπαλλήλων, ανεβάσαμε μια ιστοσελίδα και είπαμε, κάθε δημόσιος υπάλληλος, για να πληρωθεί, θα πρέπει να υπάρχουν τα στοιχεία του μέσα στην ιστοσελίδα αυτή. Να γίνει δηλαδή αυτή η ταυτοποίηση και η απογραφή του κάθε υπαλλήλου.

Στην αρχή, πάρα πολλοί λέγανε «μα, δεν γίνεται αυτό το πράγμα, δεν θα πετύχει, διότι πάρα πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι δεν ξέρουν ηλεκτρονικό υπολογιστή». Και όμως, πολύ γρήγορα έμαθαν, για να συμπληρώσουν τα στοιχεία τους. Και να ξέρουμε πια έτσι, ποιοι είναι οι δημόσιοι υπάλληλοι, πόσοι είναι και βεβαίως τι δυναμικό έχουμε και πού μπορούμε να τους αξιοποιήσουμε πολύ καλύτερα σε κάποιες θέσεις, αξιοποιώντας την εμπειρία και τις γνώσεις τους.

Άρα, λοιπόν, συμφωνώ με τις παρατηρήσεις. Θέλω όμως να πω και κάτι ακόμα. Αυτή η συνάντηση εδώ, μπορεί να γίνεται βεβαίως πριν από τις δημοτικές εκλογές, όμως είναι σημαντικές οι δημοτικές εκλογές για πολλούς λόγους. Διότι πρέπει να συνεχίσουμε μια πορεία αλλαγών στη χώρα μας, για να δώσουμε και ένα μήνυμα, και να αξιοποιήσουμε το νέο θεσμό της Περιφέρειας, αλλά και των Δήμων, που θα έχουν πολύ μεγαλύτερες αρμοδιότητες.

Οι Δήμοι και οι Περιφέρειες θα δώσουν πολλές δυνατότητες στους νέους για πρωτοβουλίες, εφόσον λειτουργήσουν σωστά. Άρα, η αξιολόγηση και η συμμετοχή των νέων στις επιλογές των προσώπων είναι πάρα πολύ σημαντική μεθαύριο. Αλλά διαδικασίες, όπως αυτή που κάναμε σήμερα - κι εγώ θα ήθελα να είχα περισσότερο χρόνο - πρέπει να επαναλαμβάνονται, όχι μόνο από μένα, αλλά και από άλλα στελέχη της Κυβέρνησης, Υπουργούς, Γενικούς Γραμματείς.

Ξέρω ότι πολλοί πια αξιοποιούν όλο και περισσότερο το Διαδίκτυο. Θα ζητήσω, όπως είπα και στην αρχή, τις υπόλοιπες ερωτήσεις, που είναι πολλές και στο Διαδίκτυο, και εδώ, να απαντηθούν, έστω διαδικτυακά. Αλλά θα ζητήσω να δώσουμε και ένα νέο ραντεβού, είτε είστε εσείς, είτε και άλλοι, για να συνεχίσουμε αυτή την κουβέντα.

Και το μήνυμα, το οποίο θα ήθελα να περάσω απ' αυτή τη συνάντηση είναι ότι, οι ανησυχίες είναι εύλογες, είναι σωστές. Μην το βάλετε κάτω. Η Ελλάδα σάς χρειάζεται.

Αυτή τη δημιουργικότητά σας, αυτή την αγωνία σας, αυτή την ανησυχία σας, αυτή την τάση φυγής, μετατρέψτε την σε μια δημιουργική δύναμη αλλαγής που χρειάζεται η χώρα. Και εγώ θα είμαι κοντά σας.

Ευχαριστώ πολύ.

Γ. ΛΙΒΑΝΟΣ: Να είστε καλά. Σας ευχαριστούμε όλοι πολύ. Ευχαριστούμε και εσάς για τη συμμετοχή σας και όσους συμμετείχαν διαδικτυακά.

Η Γενική Γραμματεία δεσμεύεται ότι θα συνεχίσει αυτή την προσπάθεια, ήδη έχουμε κάνει ένα πρώτο βήμα και θα θέλαμε να ζητήσουμε και από εσάς, την εθνική πολιτική για τη νεολαία, να αρχίσουμε να την σχεδιάζουμε και να περάσει κεντρικά, ως πολιτική κάθε Υπουργείου, κάθε Περιφέρειας, κάθε Δήμου, με αξιακό υπόβαθρο τη δια-γενεακή δικαιοσύνη.

Γ. Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Δεσμεύομαι να το προχωρήσουμε από κοινού και μαζί με τους νέους.